شمیم سادات سبحانی 

شهر شیراز به عنوان یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری ایران، با جاذبه‌های تاریخی و طبیعی منحصر به فرد، سالانه پذیرای میلیون‌ها گردشگر است. با این حال، افزایش تعداد بازدیدکنندگان چالش‌های زیست‌محیطی متعددی از جمله تولید پسماند و آلودگی محیط زیستی  را به همراه دارد. این مقاله به بررسی اهمیت گردشگری پایدار در شیراز، نقش مدیریت پسماند و ضرورت آموزش به گردشگران در کاهش تأثیرات منفی بر محیط زیست می‌پردازد.گردشگری پایدار به معنای توسعه فعالیت‌های گردشگری با حداقل آسیب به محیط زیست و حداکثر بهره‌وری برای جامعه محلی است. در شهرهایی مانند شیراز که دارای جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی ارزشمندی هستند، مدیریت صحیح پسماند و افزایش آگاهی گردشگران می‌تواند به حفظ این میراث کمک کند.

چالش‌های زیست‌محیطی ناشی از گردشگری در شیراز:
 بر اساس گزارش‌های اولیه از سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، شهر شیراز در تعطیلات نوروز 1405 پذیرای حدود 5 میلیون گردشگر بود. این حجم از بازدیدکنندگان، علاوه بر رونق اقتصادی، چالش‌های زیست‌محیطی قابل توجهی نیز ایجاد کرده است . بادر نظر گرفتن  سرانه تولید پسماند توسط هر گردشگربر اساس مطالعات انجام‌شده،  به‌طور متوسط بین 500 گرم تا 1 کیلوگرم پسماند در روز ، کل زباله تولید شده در نوروز 1405با احتساب حداقل 500 گرم زباله به ازای هر گردشگر در روز و میانگین اقامت 2 تا 3 روزه، حدود 7,500 تا 10,000 تن زباله در طول دو هفته تعطیلات نوروزی بوده است . منابع اصلی تولید پسماند توسط گردشگران  عبارتند از :    پلاستیک و بطری‌های یک‌بارمصرف  40 درصد ،   پسماند غذایی 30 درصد ، کاغذ و مقوا 15 درصدو  سایر مواد مثل انواع شیشه و فلزات و غیره 15 درصد.  بررسی ها نشان می دهد در سال‌های اخیر، میزان تولید  پسماند در شیراز طی نوروز روند افزایشی داشته است. به‌عنوان مثال، در نوروز 1404، حدود 6,000 تن زباله ثبت شده بود که نشان‌دهنده رشد حدود 20 تا 25 درصدی در سال 1405 است.به طور کلی از چالشهای عدم مدیریت هوشمند گردشگری پایدار می توان به موارد زیر اشاره کرد :
 تولید پسماند:  گردشگران در جریان بازدید از اماکن تاریخی و دیدنی های طبیعی از انواع ظروف یکبار مصرف ، بطری های آب و نوشیدنی و مواد غذایی بسته بندی شده استفاده می کنند، افزایش تعداد گردشگران منجر به تولید حجم بالایی از پسماندهای  پلاستیکی، غذایی و سایر مواد زائد می‌شود .
 آلودگی آب و خاک:  نتیجه رهاسازی پسماند گردشگران بویژه پسماندهای پلاستیکی  در مکان‌های تاریخی مانند
 تخت جمشید، باغ ارم و حافظیه  باعث آلودگی محیط می‌شود.
 تخریب مناظر طبیعی: رفتارهای نادرست گردشگران مانند نوشتن یادگاری بر روی آثار تاریخی یا رها کردن پسماند  در طبیعت، آسیب‌های جبران‌ناپذیری وارد می‌کند دو منطقه گردشگری بسیار زیبا در اطراف شیراز آبشار مارگون و بهشت گمشده متاسفانه محل دپو پسماندهای گردشگران گردیده است .

راهکارهای مدیریت پسماند در گردشگری پایدار 
با آموزشهای بسیار ساده از لحظه ابتدای رزو تور یا پرواز  یا سایر وسائل نقلیه بین شهری می توان  در کاهش تولید پسماند گردشگران و پیشگیری از رهاسازی پسماند  می توان گامهای موثری در حفظ محیط زیست برداشت . گر دشگر  به عنوان تولید کننده پسماند  موظف است برای پسماند هزینه کند از راهکارهای مدیریت پسماند در گردشگری پایدار می توان به موارد ذیل اشاره کرد :
 اجرای سیستم تفکیک پسماند : نصب مخازن  بازیافت مناسب در فرودگاه ، ایستگاه راه آهن و ترمینالهای اتوبوس و مناطق گردشگری و هتل‌ها
 استفاده از ظروف قابل بازیافت: تشویق گردشگران ،فروشندگان و رستوران‌ها به استفاده از ظروف گیاهی یا چندبارمصرف
 بهبود جمع‌آوری پسماند : افزایش دفعات جمع‌آوری پسماند در ایام پرتردد گردشگری مانند نوروز و فصل بهار 

نقش و اثر آموزش گردشگران در حفاظت از محیط زیست
    برنامه‌های آگاه‌سازی: انتشار آموزشهای کوتاه با پیامک وارسال مجموعه های آموزشی در ترمینال های مسافری ،هتل‌ها و جاذبه‌های گردشگری درباره اهمیت حفظ محیط زیست
    استفاده از فناوری: ایجاد اپلیکیشن‌های راهنمای گردشگری که شامل نکات زیست‌محیطی باشد و برای گردشگران ایجاد مسئولیت در قبال حفاظت از محیط زیست بنماید 
    مشارکت داوطلبانه: سازمان‌دهی تورهای گردشگری پایدار با تکیه بر گردشگری بدون پلاستیک وکاهش تولید پسماند  با حضور گردشگران و جوامع محلی
 به طور واضح گردشگری پایدار  نیازمند همکاری بین بخش‌های دولتی، بخش خصوصی و خود گردشگران است. با اجرای برنامه‌های مدیریت پسماند و آموزش مؤثر گردشگری پایدار ، می‌توان  شیراز را به عنوان الگویی برای گردشگری مسئولانه در ایران معرفی کرد . گردشگری پایدار  نیازمند تدوین یک شیوه نامه جامع از سوی تمام سازمانهای دولتی و نهادهای غیر دولتی و انجمن ها و جامعه محلی است ،حفاظت از محیط زیست نه‌تنها آینده گردشگری را تضمین می‌کند، بلکه میراثی ارزشمند برای نسل‌های آینده باقی می‌گذارد . این نکته حائز اهمیت است که گردشگری به این شکلی که در حال حاضر وجود دارد گرچه به ظاهر  باعث رونق اقتصادی محلی می شود اما در صورت عدم مدیریت و نظارت موثر مانند یک تیغ دولبه عمل کرده و باعث تخریب غیر قابل جبران اماکن تاریخی و طبیعت بی نظیر که میراث پر افتخار ما است، می گردد. پیشنهاد می گردد مدیریت گردشگری پایدار به منظور توسعه منابع اقتصادی و حفاظت از اماکن گردشگری به مواردی همچون جلب مشارکت سازمان‌های مردم نهاد و سازمانهای مرتبط با محیط زیست و گردشگری  در آموزش گردشگران و اعمال قوانین و در نظر گرفتن جریمه برای رها سازی پسماند در مکان های تاریخی و گردشگری همچنین سیاست های مدیریتی و تشویقی از زمان حضور گردشگران  در شهرهای تاریخی مانند شیراز توجه ویژه گردد و اصول حفاظت محیط زیست در تمامی سطوح در نظر گرفته شود