بهزاد میقانی

انتقال سنجاب‌ها از زیستگاه‌های جنگلی طبیعی به سایر نقاط، چه به دلایل حفاظتی، تحقیقاتی یا مدیریتی انجام شود، می‌تواند تبعات گسترده‌ای بر هر دو محیطِ مبدأ و مقصد داشته باشد. مرور چند مقاله‌ علمی معتبر نشان می‌دهد که این انتقال‌ها – که گاه با نیت مثبت انجام می‌شوند - اگر بدون بررسی‌های دقیق بوم‌شناختی صورت بگیرند، آسیب‌های جدی به تنوع زیستی، توازن گونه‌ای و سلامت زیست‌بوم وارد می‌کنند.

1. تأثیرات بر محیط زیست مبدأ
مطالعات منتشرشده در Journal of Wildlife Management 2018 و Ecology Letters  نشان می‌دهند که سنجاب‌ها در بسیاری از جنگل‌های طبیعی نقش بسیار مهمی در فرآیند بذرپراکنی دارند.
آن‌ها با ذخیره‌ کردن بذرها برای زمستان، عملاً به رشد و پایداری پوشش گیاهی کمک می‌کنند. همچنین به دلیل تغذیه از حشرات، نقش مؤثری در کنترل جمعیت آفات دارند.
با خارج‌ کردن سنجاب‌ها از زیستگاه طبیعی:
زنجیره‌ غذایی مختل می‌شود، چون شکارچیانی مانند جغدها، روباه‌ها و مارها منبع غذایی خود را از دست می‌دهند.
پوشش گیاهی در درازمدت تغییر می‌کند یا ضعیف می‌شود، چون بذرها به‌ اندازه‌ کافی پراکنده یا دفن نمی‌شوند.
گونه‌های رقیب دیگر مانند جوندگان کوچک‌تر ممکن است بیش‌ از حد افزایش یابند، که خود پیامدهای دیگری به همراه دارد.
2. تأثیرات در محیط مقصد
یکی از شناخته‌شده‌ترین نمونه‌ها، ورود سنجاب خاکستری آمریکایی به بریتانیا و ایتالیا است که در مقاله‌ای از Biological Invasions 2021 بررسی شده است. این‌گونه به دلیل رقابت شدید با سنجاب قرمز بومی و همچنین انتقال ویروسی به نام squirrel pox، باعث کاهش چشمگیر جمعیت سنجاب قرمز شده است.
در محیط‌های شهری یا باغی، ورود سنجاب‌ها گاهی منجر به:
آسیب به کابل‌های برق و تأسیسات ساختمانی
تغذیه از محصولات باغی و کشاورزی
افزایش احتمال تماس با انسان‌ها و انتقال بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان می‌شود
همچنین برخی سنجاب‌های منتقل‌شده فاقد دشمنان طبیعی در محیط جدید هستند و به‌ سرعت جمعیتشان افزایش می‌یابد، که نوعی تهاجم زیستی محسوب می‌شود.
نتیجه‌گیری کلی
انتقال سنجاب‌ها عملی است که به‌ ظاهر می‌تواند مفید باشد برای نجات از آتش‌سوزی، نابودی زیستگاه یا کنترل جمعیت، اما در عمل، در هر دو سوی ماجرا باید با حساسیت بررسی شود. از بین رفتن توازن بوم‌شناختی در مبدأ و ایجاد آشفتگی زیستی در مقصد، از مهم‌ترین مخاطرات این انتقال‌ها هستند. برای پیشگیری از این پیامدها، پیشنهاد می‌شود:
پیش از هرگونه جابه‌جایی، ارزیابی‌های زیست‌محیطی دقیق انجام شود
تنها در صورت نبود راه‌ حل جایگزین، انتقال انجام شود
در مقصد، کنترل اکولوژیکی دائمی بر جمعیت و رفتار سنجاب‌ها صورت گیرد.