علی مجدم
در سال‌های گذشته بارها از بدتر شدن اوضاع طبقۀ متوسط گفته شد و حالا هم از سقوط این طبقه به طبقۀ پایین جامعه. در تعریفی سهل‌گیرانه و نه چندان دقیق طبقۀ متوسط گروه‌هایی چون معلمان، استادان، کارمندان، مدیران رده‌های پایین و میانی، بخشی از پزشکان، پرستاران، کارگران ردۀ متوسط به بالا و برخی گروه‌های مشابه را در بر می‌گیرد که دارای تحصیلات و درآمد و شغل مناسبی هستند. اگر وضعیت اقتصادی در درجۀ نخست پایدار و رو به رشد باقی بماند این طبقه نیز رفته رفته وضعیت بهتری و مطلوب‌تری را تجربه خواهدکرد و بالعکس اگر رشد اقتصادی متوقف یا معکوس شود این طبقه نیز رفته رفته دچار رکود و بدترشدن وضعیت اَش شده و در نهایت به طبقۀ پایین جامعه سقوط می‌کند. حال پرسش این است که این سقوط چگونه روی می‌دهد؟ در پاسخ می‌توان موارد زیر را مطرح کرد:
1. کاهش درآمد؛ در اثر کاهش درآمد دیگر امکان برطرف نمودن بسیاری از نیازهای متناسب با این طبقه نیز وجود نخواهد داشت و هر روز یکی از آن نیازها از زندگی طبقۀ مورد نظر حذف خواهدشد و رفته رفته فقط به نیازهای ضروری و پایه‌ای بسنده می‌شود. برای مثال خرید کتاب، به سفر، کنسرت موسیقی، تئاتر و سینما، باشگاه ورزشی و رستوران رفتند، و بسیاری از نیازهای این چنینی که متناسب با شأن و جایگاه این طبقه است امکان پذیر نمی‌شود.
2.کاهش قدرت خرید؛ در اثر کاهش درآمد قدرت خرید این طبقه نیز بشدت کاهش می‌یابد به گونه‌ای که امکان خرید انواع نیازهای این طبقه مانند خرید پوشاک مناسب، خرید لوازم خانگی، خرید مواد غذایی استاندارد، خرید خودرو، خرید دوچرخه و بسیاری کالاهای دیگر از بین می‌رود.
3.از دست رفتن پایگاه اجتماعی؛ در اثر کاهش درآمد و به تبعِ آن کاهش قدرت خرید این احتمال که پایگاه اجتماعی طبقۀ متوسط هم از دست برود بسیار زیاد است چرا که از دست رفتن پایگاه اقتصادی این طبقه به مثابه از دست رفتن پایگاه اجتماعی نیز خواهدبود و بازیابی چنین پایگاهی دیگر دشوار خواهدشد.
4.توقف توسعۀ انسانی و اجتماعی؛ در اثر مواردی که گفته شد امکان توقف توسعۀ انسانی و اجتماعی نه تنها این طبقه بلکه کل جامعه نیز دور از انتظار نیست چرا که طبقۀ متوسط موتور محرّکۀ توسعۀ جامعه است و در فقدان این طبقه چگونه می‌توان انتظار داشت که چنین توسعه‌ای به سرانجام برسد؟ در فقدان معلم، استاد، پزشک، کارمند، مدیر توانمند و کارآمد بسیاری از سازمان‌های جامعه از مدرسه و دانشگاه گرفته تا بیمارستان و کارخانه و انواع سازمان‌های دیگر همگی دچار ناکارآمدی اساسی شده و چنین وضع نگران کننده‌ای سبب توقف توسعۀ انسانی و اجتماعی نیز خواهدشد.
5.طبقۀ متوسطی که امکان سفر نداشته باشد، امکان رفتن به باشگاه ورزشی نداشته باشد، نتواند کتاب‌های مناسب بخرد، نتواند به کنسرت و سینما و تئاتر برود، نتواند خودروی استاندارد سوار شود، نتواند آموزش‌های لازم را ببیند، نتواند پوشاک مناسب با شأن خود بپوشد، نتواند هزینه‌های خانوادۀ خود را به‌درستی پوشش بدهد، نتواند نیازهای اساسی فرزندان خود را برآورده سازد، نتواند پس‌انداز مناسبی داشته باشد، نتواند برای بهداشت و درمان و در نتیجه سلامت جسمی روانی خود و اعضای خانوادۀ خودش اقدام درخوری انجام دهد و نتواند مسکن مناسبی تهیه کند آیا به معنای سقوط به طبقۀ پایین جامعه نیست؟ شوربختانه این که چنین وضع اسف باری هرسال و بلکه هر روز بدتر و اسف بارتر نیز می‌شود!