مریم کوشکی
مشخصات کتاب:
نام کتاب: امنیت پایدار آب و سیاست خارجی
نویسنده: دکتر حسین حمیدی‌نیا
ناشر: انتشارات حزب اراده ملت ایران
سال انتشار: 1404
***
در طول تاریخ، آب همواره نه تنها عنصر زندگی‌بخش زمین، که مایه شکل‌گیری تمدن‌ها، فرهنگ‌ها و جریان‌های سیاسی و اقتصادی بوده است. شهرها بر کنار رودها شکوفا شده، فرهنگ‌ها از چشمه‌های حیات‌ساز جان گرفته‌اند و تاریخ ملت‌ها به فراز و فرود آب گره خورده است. برای ایران، که بخش عظیمی از جغرافیایش در اقلیمی خشک و نیمه‌خشک قرار دارد، آب مفهومی فراتر از یک منبع طبیعی است؛ ذخیره‌ای راهبردی، رکن امنیت ملی و عنصری هویت‌ساز که اگر مسیر مدیریت و پاسداری‌اش از عقلانیت و عدالت دور شود، بنیان‌های توسعه و ثبات اجتماعی را تهدید می‌کند.
کتاب «امنیت پایدار آب و سیاست خارجی»، اثر دکتر حسین حمیدی‌نیا، با پژوهشی ژرف و تحلیلی چندوجهی، این واقعیت را در کانون نگاه خود قرار داده است. نویسنده، آب را از حاشیه فنی بحث‌های زیست‌محیطی به متن گفت‌وگوهای راهبردی سیاست خارجی می‌آورد؛ جایی که دیپلماسی آبی به عنوان ابزاری کارآمد، می‌تواند رودخانه‌های مرزی و منابع مشترک را از جرقه‌های مناقشه به سرچشمه‌های تفاهم و همکاری بدل سازد. این اثر، هم آینه‌ای هشداردهنده است و هم افقی امیدبخش: هشدار به بحران‌هایی که در کمین منابع حیاتی نشسته‌اند و امید به فردایی که عقلانیت، دانش و همگرایی می‌توانند آب را به پیام‌آور صلح و آبادانی بدل سازند.
درباره نویسنده
دکتر حسین حمیدی‌نیا، پژوهشگر برجسته جغرافیای سیاسی و استاد دانشگاه، از دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران دانش‌آموخته است. تجربه و دانشی که او در عرصه‌های علمی و میدانی اندوخته، حاصل دهه‌ها تدریس، پژوهش و اندیشه‌ورزی در حوزه‌های ژئوپلیتیک، امنیت و مناسبات بین‌المللی است.
-مدارج علمی و سوابق آموزشی:
- دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران
- مدرس تاریخ سیاسی جنگ ایران و عراق در گروه معارف جنگ ارتش جمهوری اسلامی ایران
- مدرس جغرافیای سیاسی در دانشگاه‌های تهران
- مدرس «اقتصاد سیاسی آب در خاورمیانه» در دانشگاه اورتا دوغو (میدل ایست) آنکارا
آثار تألیفی و ترجمه:
1. اطلس روابط بین‌الملل (ترجمه)، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه، 1380
2. کتاب سبز آمریکا، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه، 1381
3. جغرافیای آفریقای جنوبی، تهران: انتشارات فواد، 1389
4. فرهنگ‌ها و اقوام در سرزمین رنگین‌کمان (ترجمه)، تهران: انتشارات زیتون سبز، 1390
ترکیب نگاه ژئوپلیتیک، رویکرد تحلیلی و تجربه‌های آموزشی نویسنده، این کتاب را از یک پژوهش صرف علمی فراتر برده و به یک متن زنده، کاربردی و الهام‌بخش بدل کرده است.
فهرست کتاب
1. سیاست خارجی و امنیت پایدار آب
2. ژئوپلیتیک آب‌های فرامرزی و امنیت پایدار آب
3. تغییرات اقلیمی، سیاست خارجی و امنیت پایدار آب
4. سیاست خارجی آب مجازی، امنیت غذایی و امنیت پایدار آب
شرح فصل‌ها
فصل نخست: سیاست خارجی و امنیت پایدار آب
در این فصل، آب به مثابه ستون چهارم امنیت ملی در کنار امنیت سیاسی، اقتصادی و نظامی معرفی می‌شود. نویسنده با بهره‌گیری از نمونه‌های داخلی و تجربیات بین‌المللی، نشان می‌دهد که چگونه سیاست خارجی هوشمند می‌تواند بر امنیت آبی تأثیرمستقیم داشته باشد و نقش‌آفرین اصلی در مدیریت و توزیع عادلانه منابع شود. مخاطب درمی‌یابد که امنیت آب تنها با سدسازی یا انتقال بین‌حوضه‌ای تأمین نمی‌شود، بلکه نیازمند هماهنگی سیاست‌ها در تراز ملی و منطقه‌ای است.
فصل دوم: ژئوپلیتیک آب‌های فرامرزی و امنیت پایدار آب
ایران، همسایه رودها و دریاچه‌های مشترکی است که هر یک می‌تواند منشأ رقابت یا همکاری باشد. در این فصل، ژئوپلیتیک منابع فرامرزی به تفصیل تشریح می‌شود. مذاکره بر سر حق‌آبه‌ها، مدیریت سیلاب‌ها، و حفاظت از کیفیت آب در مرزها، همگی در پرتو اصول دیپلماسی آبی تحلیل شده و اهمیت توافقات پایدار میان کشورها برجسته می‌گردد. نویسنده، آب را زبانی میان ملت‌ها می‌بیند که اگر به‌درستی به‌کار گرفته شود، می‌تواند فراز مرزهای سیاسی را درنوردد.
فصل سوم: تغییرات اقلیمی، سیاست خارجی و امنیت پایدار آب
این فصل پنجره‌ای رو به بحران جهانی می‌گشاید. کاهش بارش‌ها، گرمایش زمین، بیابان‌زایی و تخریب زیست‌بوم‌ها، همه تهدیداتی هستند که فضای امنیتی جدیدی را بر منابع آبی ایران و منطقه تحمیل می‌کنند. ارتباط این تغییرات با مهاجرت، امنیت غذایی، و حتی بی‌ثباتی‌های اجتماعی، با دقت تحلیل شده و ضرورت حضور فعال ایران در پیمان‌ها و همایش‌های جهانی محیط‌زیستی یادآوری شده است.
فصل چهارم: سیاست خارجی آب مجازی، امنیت غذایی و امنیت پایدار آب
در این فصل، دریچه‌ای نو به امنیت پایدار آب گشوده می‌شود. «آب مجازی» - آبی که در تولید کالاها و محصولات مصرف‌شده پنهان است -کلیدواژه‌ای است که در این تحلیل، به پیوند میان تجارت بین‌الملل، کشاورزی، و ذخایر آبی پیوند خورده است. نویسنده نشان می‌دهد که سیاست خارجی هوشمند می‌تواند با تنظیم واردات و صادرات بر پایه نیاز آبی، بار سنگین برداشت از منابع داخلی را کاهش دهد و به تقویت امنیت غذایی و حفظ منابع کمک کند.
فرجام سخن
«امنیت پایدار آب و سیاست خارجی» تنها کتابی در حوزه روابط بین‌الملل یا محیط‌زیست نیست؛ بلکه نقشه‌راهی است میان علم، سیاست و تعهد ملی. این اثر، خواننده را به این اندیشه وامی‌دارد که آب، اگر درست فهمیده و عادلانه مدیریت شود، می‌تواند سرمایه‌ای برای امنیت، ثبات و توسعه باشد؛ و اگر غفلت شود، به کانون بحرانی بدل می‌شود که مرز نمی‌شناسد.
دکتر حسین حمیدی‌نیا با نثری روشن، تحلیلی مستند و آینده‌نگر، راهبردهایی ارائه کرده که می‌تواند هم در عرصه سیاست‌گذاری داخلی و هم در میزهای مذاکره بین‌المللی به‌کار آید. انتشار این کتاب توسط انتشارات حزب اراده ملت ایران، پیامی است به اندیشمندان، تصمیم‌سازان و کنشگران محیط‌زیست که آینده این سرزمین، بی‌شک در گرو آب و خرد دیپلماسی است.