عباس امامی
آیا جنگ می‌تواند همبستگی پایدار ایجادکند؟ جامعه شناسان معتقدند اولین واکنش جامعه در برابر دشمن، همبستگی، اتحاد و همدلی در برابر متجاوز است (همبستگی مکانیکی از دیدگاه دورکیم) همانند بعضی حیوانات که در برابر شکارچی، همچون ماهی ساردین، بوفالو و فیل ها دور هم جمع یا دایره تشکیل می‌‌دهند.
نقطه ضعف این‌گونه همبستگی‌ها، عدم پایداری آن در طولانی مدت است و حکومت‌های ایدئولوژیک از این حربه حتی به قیمت دشمن‌سازی مصنوعی حظ وافر می‌برند.
در دشمن‌سازی مصنوعی بخش‌های سیاسی و نظامی سایه انداز سایر ارکان فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی می‌شوند به‌طوری‌که این بخش‌ها سهم سایرین را می‌بلعند و بمرور ساختار قدرت به‌گونه‌ای شکل می‌گیرد که بقیه بخش‌ها در ارکان سیاسی و نظامی مستحیل می‌شوند و کم‌کم فربهی سیاست موجب تضعیف و خمودگی اقتصاد، فرهنگ و اجتماع می‌شود بطوریکه در اولین بحران سایر بخش‌ها فرو می‌ریزند و بالطبع ساختار سیاسی هم دچار اضمحلال می‌شود.
لذا عده‌ای از جامعه شناسان معتقدند سرمایه‌گذاری در مؤلفه‌های فرهنگی هم کم هزینه هستند و هم موجبات قوام و دوام جامعه را فراهم می‌کنند. بخش فرهنگی جامعه بواسطه قدمت و رسوخ در عمق لایه‌های اجتماع بنوعی همبستگی در همه آحاد جامعه صرف‌نظر از قومیت و مذهب ایجاد می‌کند مؤلفه‌های فرهنگی معمولاً مرز نمی‌شناسند و می‌توانند به‌گونه‌ای همدلی فرهنگی علی‌رغم گسست‌های ملیتی ایجادکنند همانند عید نوروز و سیزده بدر که مقوله‌ای فرامرزی است.
در نگاه فرهنگی، مؤلفه‌های مذهبی در دایره وفاق تعریف می‌شوند همچون ایام محرم و اعیاد قربان و فطر، این نوع همبستگی از نظر دورکیم همبستگی ارگانیک نامیده می‌شود که قاطبه مردم در آن مشارکت فعال و مؤثر دارند تقویت نهادهای مدنی از شاخص‌های مهم این جوامع است.
قهرمانان ملی، شعرا، آثار بجا مانده تاریخی همه در بخش فرهنگی یک ملت تعریف می‌شوند. بزرگداشت اندیشمندان و فرهیختگان فارغ از هر نوع قوم و مذهب کمک موثری به ایجاد همبستگی ملی و وفاق اجتماعی می‌کند.
سابقه نظام‌های ایدئولوژیک نشان می‌دهد آنچه به نمایش عمومی گذاشته می‌شود همانند پرده سبز سینما غیرواقعی است انتخابات، تفکیک قوا، آمارهای ارائه شده در مقوله‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و نظامی از نوعی غلو پیروی می‌کند و همانند فیلم‌های اکشن خالی از صحنه‌های واقعی است و همه در محیط بسته و گلخانه‌ای به‌وسیله پرده سبز برای عموم به نمایش درمی‌آید و معمولا در اولین بحران ساختار دروغین فرو می‌ریزد و رسوایی ببار می‌آورد.
شاخص بارز حکومت‌های ایدئولوژیک تحمیل و افراط در دشمن‌سازی است معمولاً این سیاست در درازمدت نتیجه عکس می‌دهد فروپاشی شوروی و خاطره صف طولانی در برابر شعبه مک دونالد نتیجه اصرار به دشمن‌سازی مصنوعی است.
دورکیم معتقد است جامعه مدرن نیاز به نظمی جدید دارد اگر مذهب مهمترین و اصلی‌ترین عامل همبستگی و نظم بوده جامعه جدید نیاز به بازنگری در مؤلفه‌های قدیم دارد هرچند مذهب همچنان نقش خواهد داشت ولی حضور بلامنازع آن در ساختار قدرت بواسطه خاصیت تمامیت خواهی باید تحت کنترل و محدود باشد صندوق آرا و انتخابات آزاد از اصلی‌ترین عوامل کنترل و تحدید قدرت است.
در نظم جدید باید به چهاراصل توجه کرد 1- قابلیت ارتقا داشته باشد2- قدرت تطبیق با تحولات 3- تعمیم ارزشی، همزمان با تغییر ارزش‌ها4- نقش آفرینی فردی همه آحاد جامعه.
آنتونی گیدنز در کتاب راه سوم می‌گوید:
برای رسیدن به «مای» ملی باید شبکههای اجتماعی را گسترش داد بالطبع در پی قدرتمندشدن اجتماع، کاهش تراکم در قدرت را خواهیم داشت.
افزایش وفاق باعث مودت اجتماعی، عام گرایی اخلاقی، طراوت اجتماعی، افزایش پیش‌بینی پذیری، احساس امنیت اجتماعی، توزیع منابع و توسعه اجتماعی خواهد بود.
توجه به ارزش‌های مشترک فرهنگی همه خرده فرهنگ‌ها را تحت‌پوشش قرارمی‌دهد و نوعی نظم پایدار ایجادمی‌کند.
توجه و اهمیت به بخش فرهنگی به مرور زمان باعث غنا و تراکم فرهنگ، تساهل و مدارا، توزیع عادلانه منابع ارزشمند، احترام به قوانین و حقوق بشر، نظم درونی، بسط مودت، تعامل و همکاری ملی و احساس تعلق خاطر به جامعه و سرزمین را بدنبال دارد.