رحیم حمزه
تاریخ، هنگامی آموزنده است که آینه‌ای روبه‌روی زمانه شود، نه بهانه‌ای برای دامن‌زدن به اختلافات و شکاف‌های قدیمی. در روزگاری که تحولات بین‌المللی و داخلی به‌سرعت بر هم اثر می‌گذارند، بازخوانی گذشته باید در خدمت تقویت نهادها و ارتقای تاب‌آوری اجتماعی قرار گیرد، نه در خدمت بازتولید نزاع‌های فرساینده.
این روزها، خبرها حکایت از آن دارد که سه کشور اروپایی فرایند موسوم به «snapback» را علیه ایران به جریان انداخته‌اند و شورای امنیت در برابر این طرح‌ها تصمیم‌گیری کرده است. نتیجه‌ی این روند، بازگشت تحریم‌ها و افزایش فشارهای بین‌المللی است؛ امری که می‌تواند مستقیم بر اقتصاد و معیشت مردم اثر بگذارد. چنین رخدادی نه پایان همه امیدهاست و نه آغاز فاجعه‌ای محتوم؛ اما هشداری جدی است درباره‌ی آنچه در درون کشور باید بازسازی شود: نهادهای کارآمد، ظرفیت گفت‌وگوهای درون‌زا و سازوکارهای پاسخ‌گویی.
تجربه‌ی تاریخی و جهانی نشان داده است هرگاه نهادها ضعیف باشند یا مردم کانال‌های پاسخ‌گویی را ناکافی بدانند، زمینه‌ی تأثیرگذاری نیروهای بیرونی بازتر می‌شود و هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی افزایش می‌یابد. بازخوانی رویدادهای تاریخی ــ از جمله مرداد 1332 ــ از این منظر ارزشمند است: نه برای قضاوت قطعی درباره‌ی آن به‌عنوان «قیام» یا «کودتا»، بلکه برای آنکه یادآور شود فقدان شفافیت، مشارکت و مشروعیت داخلی می‌تواند کشور را در برابر تکانه‌های بیرونی آسیب‌پذیر کند.
در برابر روند بازگشت تحریم‌ها، کم‌هزینه‌ترین راهبرد، ترکیبی از دیپلماسی فعال در بیرون و گفت‌وگوی واقعی در درون است. دیپلماسی فعال می‌تواند فرصت‌هایی برای کاهش فشارها یا به تعویق انداختن برخی تصمیمات فراهم آورد؛ گفت‌وگوی درونی هم سرمایه‌ی اعتماد ملی را بازسازی می‌کند، سرمایه‌ای که بدون آن هیچ توافق یا مقاومتی پایدار نخواهد ماند.
نهادهای مدنی و رسانه‌ها نیز مسئولیت مضاعف دارند. به جای دامن‌زدن به هیجان و واکنش‌های زودگذر، باید بر روشنگری مستند، اطلاع‌رسانی دقیق و ایجاد فضای گفت‌وگوی عقلانی تمرکز کنند. چنین رویکردی هم جامعه را برای مواجهه با شرایط سخت آماده‌تر می‌کند و هم تهدیدها را به فرصتی برای بازاندیشی و اصلاح بدل می‌سازد.
تاریخ، اگر آینه شود، راه‌های تازه‌ای برای عبور از بحران‌ها پیش چشم می‌گذارد. آنچه امروز بیش از هر چیز ضروری است، عقلانیت سیاسی، تقویت نهادهای پاسخ‌گو و تلاش هوشمندانه برای مدیریت فشارهای بیرونی است. تنها با چنین ترکیبی می‌توان امید داشت که جامعه از آزمون‌های دشوار پیش‌رو، با حفظ کرامت و منافع ملی، سرافراز بیرون آید.