تهیه و تنظیم: زهرا کرد
به دنبال قطعی یک‌ماهه آب در همدان و بروز بحران در این شهر که روزگاری باغ شهر و پایتخت سبز جهان اسلام شناخته می‌شد، در شعبه همدان حزب حاما نشستی با حضور فعالان مدنی حوزه آب تشکیل شد. آنچه می‌خوانید گزارشی از این برنامه است.
فلات خشک ایران در گذشته
ابوالقاسم سوزنچی جوان روزهای پیشین و پیشکسوت امروزی با سابقه پنجاه‌ساله فعالیت مدنی در حوزه آب‌وخاک ضمن بررسی وضعیت فلات ایران و اقلیم گرم و خشک کشورمان بهروش‌های مهندسی و کارآمدی که در گذشته انجام می‌شد و پویایی و پایایی این سرزمین را به دنبال داشت اشاره کرد:
ما در کشوری زندگی می‌کنیم که متوسط میزان بارندگی در آن 240 میلی‌مترمکعب است، درحالی‌که سرعت تبخیر در ایران 3 برابر متوسط جهانی است. بااین‌حال تاریخچه حفر و ساخت قنوات در ایران به صدها سال پیش بازمی‌گردد، زمانی که در گناباد قناتی به طول 60 کیلومتر حفر کردند و سال‌های متمادی تأمین آب منطقه خشک پیرامونش را سبب می‌شد. مردم محلی هم اجازه ندادند که چاهی در مسیر این قنات حیرت‌انگیز حفر شود؛ در 3000 سال پیش در زابل چاه‌هایی حفر کردند که اگر حقابه ایران را از هیرمند باز پس می‌گرفتند و این چاه‌ها پر می‌شد، توان مشروب ساختن منطقه سیستان را به مدت سه سال داشت.
گلوگاه بحران آب همدان
این فعال مدنی و رئیس خانه کشاورز همدان با تبیین شرایط جغرافیایی و محیط‌زیستی همدان بروز چنین بحرانی را مستقیماً مرتبط با سو مدیریت عنوان کرد و ادامه داد:
همدان شهری کوهستانی است، همین کوهستانی بودن مزید بر علت است که در این سرزمین سیل نیاید، اینکه چند سال پیش هم شاهد بالا آمدن آب در منطقه بین‌النهرین بودیم، نتیجه دخالت نابجای مدیران شهری بود. چراکه 90 درصد سیل‌ها به دنبال دست‌کاری در طبیعت به وجود می‌آید. این شهر کوهستانی با دارا بودن رودخانه‌های اصلی و سرریز شدن به دشت‌های استان وجود برف در ارتفاعات، قاعدتاً ازنظر تشکیل سفره آب زیرزمینی و سیراب ساختن دشت‌ها مشکلی نخواهد داشت، اما متأسفانه ازآنجایی‌که به مدد مدیران ناکارآمد بر مسیر رودخانه‌ها سد ساختند و ارتفاعات را باغ کردند، هارمونی و نظم طبیعی بهم خورد و این روزها چنین بحرانی را شاهد هستیم.
تغذیه دشت‌ها با رودخانه
این فعال حوزه آب به فرو چاله عمیق و خطرناکی که در دشت کبودرآهنگ به عمق 30 متر و محیط 150 متر ایجادشده اشاره کرد و تشکیل چنین گودالی را به دنبال بستن آب به روی دشت‌ها و تأسیس نیروگاه کبودرآهنگ دانست، زیرا به گفته سازمان جهانی غذا (فائو) 10 درصد آب‌های جاری باید صرف تغذیه دشت‌ها باشد که چنین مهمی در همدان و اغلب نقاط ایران اجرانشده است.
مافیای سدسازی
رئیس خانه کشاورز به سیاست‌های کلانی که در درازمدت منجر به بروز چنین فجایعی در ایران و همدان شد اشاره کرد و معتقد بود:
به‌طور میانگین 67 سد ساخته‌شده که پشت 16 تا 20 آن‌ها آبی جمع نشده است! درواقع سدها منابعی پرسود برای جیب مافیا و ضرر ده برای زمین و مردم هستند. از ابتدای انقلاب تاکنون بودجه وزارت نیرو 97 برابر شده است؛ از این میزان، 97 درصد مختص پروژه‌های کلان و تنها 3 درصد برای حفظ چاه‌ها تخصیص‌یافته است. درحالی‌که بودجه وزارت کشاورزی طی این سال‌ها و با توجه به تورم 3 یا 4 برابر رشد داشته است! در همدان نیز سد اکباتانی را ساختند که هیچ چشمه زاینده‌ای به آن وارد نمی‌شود و صرفاً با ذوب برف ارتفاعات تاکنون سرپا مانده که آن‌هم با تغییرات اقلیمی و کاهش بارش‌ها منبع مناسبی برای تأمین این سد نیست. از طرفی هم‌اکنون از ظرفیت 36 میلیون مترمکعبی سد اکباتان، 6 میلیونش رسوبات ماسه‌ای است که سبب کاهش ظرفیت سد شده و این نشان از مکان‌یابی نامناسب برای ساخت این سد است.
چرا همدان؟!
سوزنچی عوامل بروز بحران آب را در همدان بدین شکل تقسیم‌بندی کرد و معتقد بود:
●حفر چاه‌های غیرمجاز: زمانی که نیروگاه مفتح به بهره‌برداری رسید تنها 28 حلقه چاه برای این نیروگاه حفر کردند، درحالی‌که هم‌زمان 4500 حلقه چاه غیرمجاز در این منطقه بود.
● کشت دوباره از زمین‌های کشاورزی آبی: در شهر همدان، از 95 حلقه چاه، کشت دوباره انجام می‌شود. بدون کنتور بودن چاه‌های آب و به دنبال آن کشت‌های چندباره در زمین‌های کشاورزی استان سبب کاهش توان اکولوژیکی خاک و ذخایر آب‌های زیرزمینی است؛ چراکه اگر بدانیم چه بلایی سر خاک این سرزمین آورده‌ایم بحران آب برایمان کمرنگ می‌شود؛ زیرا جبران کم‌آبی و حل بحرانش مقدور است اما برای تشکیل یک سانتی‌متر خاک به 150 سال زمان نیاز است. هم‌چنین طبق مستندات فائو، ما 300 میلیارد مترمکعب ذخایر آبی داشتیم که سهمیه آینده فرزندانمان بود درحالی‌که با این شیوه مصرف و مدیریت 130 میلیارد مترمکعب آن را مصرف کرده‌ایم.
● عشایر و چرای بی‌رویه دام‌ها در همدان: طبق آماری که امسال منتشر شد 6700 رأس گوسفند جهت چرا وارد مراتع و اراضی همدان شده است. گوسفندی که اگر 7 ماه به‌صورت ساکن تغذیه شود به وزن مطلوب کشتار یعنی 30 تا 40 کیلوگرم می‌رسد اما وقتی با عشایر حرکت می‌کند طی یک سال به این وزن هم نمی‌رسد و چنین هدر رفت منابعی برای تأمین گوشت حقیقتاً دوسر باخت برای هر اقلیمی است.
● گسترش باغات: در منطقه عباس‌آباد همدان 400 هکتار باغ داشتیم که امروزه به 850 هکتار تبدیل‌شده است. این گسترش بی‌ضابطه باغ‌های شخصی و حفر چاه در هر یک، سبب بهره‌کشی مضاعف از سفره‌های آب زیرزمینی است که متعلق به همگان و تمامی نسل‌هاست.
شورای تأمین، راه برون‌رفت مشکل؟!
این کشاورز دغدغه مند ضمن اعلام خبر ثبت تشکل احیاگری مطالبه گران آب‌وخاک، به پیشنهادی که به دادستان همدان برای پیگیری مجدانه این بحران داده بود اشاره کرد و گفت:
شورای تأمین استان‌ها فراقانونی است و آقایان مسئول می‌توانند با تشکیل این شورا و استناد به مصوبات آن هرچه سریع‌تر اقدام عاجل و مؤثر برای حل این بحران اتخاذ کنند.
در ادامه نشست فتحعلی حسینی فرماندار سابق رزن و عضو حزب اراده ملت ایران، افزایش جمعیت، صنعتی شدن شهرها، افزایش گرمای زمین، خشک‌سالی، آلودگی منابع آبی و بلایای طبیعی را در بروز کم‌آبی در اقصی نقاط جهان مؤثر دانست. هم‌چنین دسترسی نداشتن به سرشاخه‌های اصلی رودخانه‌هایی چون هیرمند و خروج آب از رودهای مهم کشور را نیز در تشدید این شرایط در کشور ایران مؤثر دانست. وی بحران آب همدان را به‌طور اخص مرتبط با عوامل زیر بیان کرد:
●70 تا 90 درصد_ هدر رفت در بخش کشاورزی
● 35 درصد_ پرت آب در شبکه همدان
●1 درصد_الگوی نامناسب آب مصرف شهری
در ادامه، عضو حزب حاما به غلط بودن شعار خودکفایی در عرصه کشاورزی اشاره کرد و این گزاره از پایه نادرست را مقدمه‌ای بر کشت محصولات آب بر، کشت‌های چندباره در زمین و حفر چاه‌های غیرمجاز دانست.
وی به اقداماتی که در دوران تصدی‌گری خود در رزن جهت مدیریت شرایط آب منطقه انجام داده است اشاره کرد:
● تشویق مردم به کشت محصولات کم آب بر
● تغییر الگوی کشت و آبیاری کشاورزان
● پیگیری چاه‌های غیرمجاز و بستن آن‌ها
● تشکیل سمن‌ها و تشکل‌های مردم‌نهاد