چون شهریور ماه در رسد، نم نمک نسیم بیداری از خواب تابستانی دانش آموزان و دانشجویان هم وزیدن می گیرد، همانسان که از عطش آسمان کاسته می شود و گهگاهی خنکایی به مشام می رسد.
کم سن و سالترها در تکاپوی خرید کیف و کفش و لوازم التحریر، بزرگترها در تشویش انتخاب واحد و شهریه. کم کَمک شهریور رو به آخر می رود و نقطه ی آغاز درس نمایان می شود. گرچه همان کیف و کفش و قلم و مداد کوچکترها هم حالا برای خیلی ها به معضل و دغدغه تبدیل شده، مصائب دانشجویان و دانشگاهیان بسی بیشتر و پیشتر است. همیشه هم بوده امّا نمی توان کتمان کرد که امسال گونه ای دگر است.
چه به زعم مدافعان اوضاع جاری، هیاهوی رسانه ای باشد و چه به گمان اغلب دانشگاهیان، یک فاجعه، حتماً مسأله ای مهم است که چندین و چند استاد و دانشجو در ورود به دانشگاه و در تحصیل و تلاش در آن دچار مشکل شوند. حتی اگر سخن مدافعان را بپذیریم، افت علمی خیل عظیم اساتید، خود مصیبتی ست. آنها که دلیل اخراج اساتید را افت و رکود علمی آنان می خوانند و نام اخراج را به “قطع همکاری” مبدّل می کنند، گویی با این پاسخ از چاله در آمده و در چاه می افتند! حالا باید پاسخ بدهند که چه کرده اند که اینک اینهمه افت و رکود داریم. از آن گذشته، چگونه است که همین اساتید راکد، مورد اقبال عمومند و مورد علاقه دانشجویان!؟
بنابراین بود که در ویژه‌نامه ای ضمیمه ی نشریه ی “اراده ملت”، به بهانه ی آغاز سال تحصیلی، به مسائل و مصائب دانشگاه بپردازیم. مشکل هم از همینجا شروع شد چون امسال حتّی آغاز سال تحصیلی دانشگاه هم دقیقاً معلوم نبود و چند بار تغییر کرد. حتّی زمزمه هایی مبنی بر آغاز کلاسها بصورت مجازی نیز به گوش رسید.
تازه دانشجوها هم هنوز بلاتکلیفند و قرار است پذیرفته شدگان از اواخر مهر درسشان را بیآغازند. به این ترتیب، تازه واردها بلاتکلیف، کهنه کارها مضطرب و زعما و اساتید در تقلا، سال تحصیلی شروع شد. حالا ما از کدام معضل باید می نوشتیم که ریشه ای تر و مبنایی تر باشد.
روزگاری، آسیب شناسی ها می شد که فلان رشته و بهمان شاخه ی دانشگاهی بازار کار ندارد و متناسب با جامعه نیست یا مواد درسی برخی رشته ها کارآمد نیست. اما حالا کار به آنجاها نمی رسد، مصائب بیشتر و پیشتر است و صعب تر. اصلاً نه استاد در جای خودش است نه دانشجو. نه این تکلیف خود را می داند و نه آن.
همه ی اینها در حالی ست که ما تجربه ی تأثیرات دانشگاه در انقلاب اسلامی و انقلاب فرهنگی را در توشه داریم. قشر دانشگاهی که چنان در انقلاب مؤثر بوده و چنان بالا و پایین مناقشات انقلاب فرهنگی را به خود دیده که هنوز هم متصدیان آن انقلاب در تکاپوی توجیه یا تبرئه ی خود هستند، بازهم آرام نگرفته. هنوز و بعد از چند دهه، دانشگاهها استقلال نیافته اند، نه از نظر مالی و نه حتی از نظر مدیریتی و حراستی.
پیداست که واکاوی منصفانه و عاقلانه ی مسائل دانشگاه، هم به آرامش نیازمند است و هم به مجال. حال که انبوه مسائل گرد آمده، آرامشی هم نیست، سخت ترین کار، سخن گفتن، نوشتن و تمهید و نقد عاقلانه امور است.در حد توان و بضاعت، به قدر امکان و وسع، در این ویژه نامه به مسأله ی دانشگاه پرداخته ایم. گرچه ناکافی، گرچه کم، اما “حرکت بیهوده به از خفتگی”.
در این مجموعه، به گفتگو با اساتید نشسته ایم و نقطه نظراتشان را جویا شده ایم. در باب دانشگاه و مقتضیاتش سخن گفته ایم و آنچه در زیست بوم ما می گذرد را با تجربیات فرنگی، کنار هم نهاده ایم. برای گشودن راهِ مداقه ی بیشتر، فیلم و کتاب معرفی کرده‌ایم و از تراوشات ذهنی نو قلمهایی که همین امروز و فردا دانشگاهی خواهند شد آثاری آورده ایم.
این کوشش خُرد، نه اولین، نه آخرین، نه جامع و نه کافی ست، امّا هست و خرده ای ست از هزاران. دفتری ست از هفتاد من کاغذ، تا دفاتر دیگر را دیگران پیگیرند،در مجالی دیگر.
متن کامل این ویژه نامه را میتوانید از طریق آدرس زیر دریافت نمائید:
ویژه نامه 5: در باب حال و روز دانشگاه (ضمیمه نشریه شماره 71 - 19 مهر 1402)