محمد بنی اسدی

به تدریج با انقلاب صنعتی، ظهور صنعت چاپ، رواج مشاغل خدماتی، افزایش تحصیلات و عمومی شدن دانشگاه؛ دایره نخبگان سیاسی از سطح زمین داران، اشراف، تجار، علمای مذهبی و نظامیان به طبقات متوسط حرکت کرد. دایره رای دهندگان نیز به طبقات پایین و زنان و به حاشیه رانده شده ها رسید.
در چنین شرایطی پارلمان به قوه ملی اثر گذار و تنها مرجع قانون گذاری و نهاد مختار، سنگین و وزینی در راستای نظارت و پرسش گری برای همه ارکان سیاسی تبدیل شد. پارلمان دیگر مجلس شورا نیست، بلکه قوه مقننه ای با شکوه و سنگین در اندازه ای است که می تواند سایر قوا را متعادل، تنظیم و پاسخگو کند.
برای اینکه مجلس اثر گذار باشد و ماشین حکومت تعادل خود را حفظ نماید، می توان با تغییراتی کوچک از محلی گرایی و پوپولیسم که نمایانگر مجلس ضعیف است دوری کرد.

1 - خالی نشدن ناگهانی مجلس: یکی از پیشنهادها به خالی نشدن ناگهانی مجلس اشاره دارد. می توان تقویم انتخابات کشور را به گونه ای تنظیم کرد که هر دو سال یک سوم نمایندگان تغییر کنند. خالی شدن مجلس باعث عقب افتادن رویه قانون گذاری و نظارت از یکسو و حذف بسیاری از نخبگان با تجربه و سیاستمداران از چرخه می شود. در شرایطی که همه نمایندگان به طور ناگهانی در فرآیند انتخابات قرار بگیرند ماه های قبل و بعد از رای گیری در امور مقننه کشور وقفه ایجاد می شود و به خصوص اینکه افراد جدید برای یادگیری فرآیندها و کسب تجربه زمان زیادی لازم دارند.

2 - ارتباط نظام احزاب با نظام انتخابات: موضوع دیگر به نوع نظام انتخابات بر می گردد. هرچه نظام انتخابات دارای قاعده ای جدی و مشخص از رای دهندگان و انتخاب شوندگان باشد و از سوی دیگر امکان مشارکت بالا را افزایش دهد، وزن مجلس در معاملات سیاستگذاری افزایش خواهد یافت. یکی از راهکارهای مشارکت، نماینده داشتن همه اقشار و طبقات جامعه در مجلس است. به عنوان مثال معلمان، کارگران، تجار، کشاورزان و... در مجلس نماینده، سخنگو و مدافع داشته باشند. چنین امکانی مجلس را تنها نماینده طبقات بالا یا بخشی از بدنه طبقه متوسط نخواهد کرد. فعال شدن احزاب و ایجاد ارتباط میان حزب و نظام انتخابات می تواند مجلسی اثر گذار خلق نماید.

3 -  جغرافیای انتخابات: مجلس اثرگذار منافع ملی کشور و مصالح عمومی شهروندان را دنبال می کند. اگر هر نماینده از جغرافیا و جمعیت کوچک انتخاب شود، موضوعاتی پیگیری خواهد شد که در سطح محلی و در دایره نوعی از سیاست های پوپولیستی هستند. هرچه جغرافیای انتخابات به سمت استانی شدن حرکت کند، موضوعات کشوری در مجلس بیشتر مطرح خواهد شد. گرایش فرقه ای، قومیتی و سهم خواهی های محلی که گاهی برنامه های توسعه و حتی بودجه کشور و عزل و نصب وزیران را تحت الشعاع خود قرار می دهد به آن علت است که عدالت جغرافیا و جمعیت در انتخابات مغفول مانده است. در اصلاح قانون انتخابات برقراری تناسب بین جغرافیا و جمعیت و سوق دادن حداقل بخشی از انتخاب نمایندگان به صورت استانی می تواند راه گشا باشد.