این مقاله به بررسی مختصری از فهم و برداشت و تعریف بنیاد گرائی و نوگرائی با اتخاذ رویکردی نسبتا توصیفی- تحلیلی به نقش تغییرات اجتماعی حاصل از برخورد عقلانی جامعه با پدیده بنیاد گرایی می پردازد.
بنیاد گرائی یک اصطلاح قدیمی به معنای شالوده و اساس و بنیاد محوری است که در مورد متعصبینی که خود را مذهبی می شمارند و بخصوص آن دسته از دیندارانی که حاضر به پذیرفتن هیچگونه تغییر و تفسیر در روش و صدور احکام نیستند، به کار می رود. اصولا بنیادگرا به کسی اطلاق می شود که معتقد به معنای تحت الفظی و کلمه به کلمه از مفاهیمی است که از گذشتگان به دست آورده و خود را مقید به تغییر و تفسیر آن در ظرف زمان و مکان نمی داند .
این تفکر بیش از آنکه دغدغه فهم حقیقت را داشته باشد، همه همتش را به دفاع از باورهای تاریخی اش مصروف می دارد. بنیاد گرائی یک روش تفکری است که بر طبق آن اصولی که دارای اعتبار تغییر ناپذیر و فوق العاده مقدس و اسطوره ای، صرف نظر از محتوای آنها، آن اصول و تفکر را به عنوان حقایق اساسی و دگم به شمار می آورد، آنان ( بنیادگرایان ) اعتقاد دارند که باورهایشان ابدی و ازلی است. بر همین مبنا هیچگونه پرسشی را بر نمی تابند چرا که گمانشان بر این است که جنس پرسش؛ مقصدی را مد نظر دارد که حاوی شبهه ای است و آنان ( بنیادگرایان ) در مقام دفع شبهه پایداری و مقاومت می نمایند .
لازم است این دو مفهوم را تا آنجائی که به ظرفیت ما بر می گردد کمی باز نمائیم .
اصولاًپرسش برای « فهمیدن چیزی که نمی دانیم » مطرح می شود؛ در واقع «پرسش» آن مهمانی است که بدون « اذن خواستن» و مدیریت ناشده به ذهن آدمی می آید و همواره برای نوگرایان گرامی داشته می شود و دقیقا همه تحولات بشری دوران مدرنیته به پاس این مهمان نوازیِ نوگرایان از پرسش حاصل شده است و اما شبهه در تعریف ارائه شده و فهم شده از آن؛ در مقام خاصی صورت می گیرد و آن دریافتِ فهمی به منظور ضربه وارد کردن به تئوری بنیاد گرائی است و این حق را به صاحبان تفکر بنیادگرایی القاء می نماید تا به دفاع تمام عیار در مقابلِ پرسش کنندگان و شبهه انگیزان وا بدارد. به هر صورت چه طرح سوال را «پرسش» بنامیم و یا «شبهه» در نتیجه ای که حاصل می آید توفیری نمی نماید.
(ادامه دارد)