بزرگنمایی:

محمد بنی اسدی 

در سال‌های اخیر، مباحث مربوط به توسعه زیرساخت‌های مواصلاتی و ایمن‌سازی جاده‌ها در ایران همواره در حاشیه پروژه‌های عمرانی باقی مانده است. در حالی که کشورهای توسعه‌یافته، ارتقای ایمنی راه‌ها را یکی از ارکان اصلی سیاست‌های حمل‌ونقل خود قرار داده‌اند، در ایران همچنان با جاده‌هایی مواجهیم که ضعف طراحی، نگهداری نامناسب، کمبود تجهیزات ایمنی و استانداردهای پایین اجرایی در آن‌ها به‌عنوان عوامل اصلی تصادفات شناخته می‌شوند. به‌عبارت‌دیگر، جاده‌های ایران بیشتر از آنکه مسیرهایی برای حمل‌ونقل ایمن باشند، به نقاط پرریسکی تبدیل شده‌اند که سالانه هزینه‌های سنگینی را از نظر انسانی و اقتصادی به کشور تحمیل می‌کنند.
در نگاه نخست، بسیاری از مشکلات ایمنی جاده‌ای در ایران ریشه در ضعف طراحی و اجرای پروژه‌های راه‌سازی دارد. در بسیاری از محورهای اصلی و فرعی کشور، هندسه جاده‌ها مطابق با اصول مهندسی حمل‌ونقل طراحی نشده و استانداردهایی نظیر شیب طولی، شعاع قوس‌ها، عرض شانه خاکی و فاصله دید در پیچ‌ها به‌درستی رعایت نشده است. این ضعف‌ها به‌ویژه در جاده‌های کوهستانی و روستایی، احتمال خروج از مسیر وسایل نقلیه را افزایش داده و منجر به تصادفات جبران‌ناپذیری می‌شود. از سوی دیگر، نگهداری ضعیف جاده‌ها، عدم ترمیم به‌موقع ترک‌ها و چاله‌ها و فرسودگی آسفالت، کنترل وسیله نقلیه را دشوار کرده و سهم قابل‌توجهی در وقوع حوادث رانندگی دارد.
افزون بر این، یکی از نقاط ضعف جدی در ایمنی راه‌های کشور، بی‌توجهی به مدیریت صحیح ترافیک و استفاده از فناوری‌های نوین در کنترل سرعت و نظارت بر جریان عبور و مرور است. در بسیاری از کشورهای پیشرفته، بهره‌گیری از سامانه‌های حمل‌ونقل هوشمند (ITS)، نصب دوربین‌های کنترل سرعت در نقاط حادثه‌خیز، استفاده از علائم هشداردهنده الکترونیکی و اصلاح هندسی تقاطع‌ها، موجب کاهش محسوس سوانح جاده‌ای شده است. اما در ایران، اجرای این فناوری‌ها همچنان به‌صورت محدود و پراکنده انجام می‌شود و بسیاری از جاده‌های بین‌شهری و روستایی، حتی از ابتدایی‌ترین تجهیزات ایمنی همچون تابلوهای استاندارد و گاردریل مناسب بی‌بهره‌اند.
یکی دیگر از معضلات عمده در حوزه ایمنی راه‌ها، عدم هم‌افزایی میان نهادهای متولی است. در حالی که وزارت راه و شهرسازی مسئول احداث و نگهداری جاده‌هاست، نظارت بر ایمنی مسیرها و کاهش تخلفات رانندگی بر عهده پلیس راهور قرار دارد. از سوی دیگر، سازمان راهداری، شهرداری‌ها و بخش‌های خصوصی نیز در حوزه‌های مختلف مرتبط با حمل‌ونقل فعالیت دارند. این تعدد نهادهای تصمیم‌گیر و نبود یک سیاست‌گذاری یکپارچه، موجب شده است که اقدامات مرتبط با ارتقای ایمنی جاده‌ها از هماهنگی کافی برخوردار نباشند و به‌صورت مقطعی و پراکنده اجرا شوند.
علاوه بر تمامی این موارد، یکی از جنبه‌های مغفول در بحث ایمن‌سازی راه‌های کشور، طراحی جاده‌ها بر اساس ملاحظات رفتاری رانندگان است. در بسیاری از مطالعات بین‌المللی، مشخص شده است که خطای انسانی در بیش از 90 درصد تصادفات نقش دارد. با این حال، جاده‌های ایمن، عواملی همچون خطای دید، خستگی راننده و تصمیمات آنی در شرایط بحرانی را در طراحی خود لحاظ می‌کنند. استفاده از خط‌کشی‌های استاندارد، رنگ‌های شب‌رنگ، آسفالت‌هایی با ضریب اصطکاک بالا، اصلاح پیچ‌های تند و حذف موانع خطرناک، از جمله اقداماتی است که در کشورهای موفق در این زمینه انجام شده است. اما در ایران، به دلیل نگاه هزینه‌محور به پروژه‌های راه‌سازی، بسیاری از این الزامات مهندسی نادیده گرفته می‌شود.
در نهایت، ایمنی جاده‌ها نه‌تنها به‌عنوان یک مسئله فنی، بلکه به‌عنوان یک مطالبه اجتماعی و اقتصادی باید در اولویت سیاست‌گذاری‌های کلان کشور قرار گیرد. تجربه کشورهایی همچون سوئد، هلند و آلمان نشان داده است که با اتخاذ رویکردی علمی و متعهدانه، می‌توان میزان تصادفات را به طرز چشمگیری کاهش داد. سرمایه‌گذاری در ایمن‌سازی راه‌ها، نه‌تنها به کاهش تلفات انسانی و خسارات مالی منجر می‌شود، بلکه تأثیر مستقیمی بر توسعه پایدار، کاهش هزینه‌های درمانی ناشی از تصادفات و بهبود کیفیت زندگی شهروندان دارد. ایران، برای رسیدن به استانداردهای جهانی در این حوزه، نیازمند تحول جدی در نگرش و سیاست‌گذاری‌های خود است؛ تحولی که باید از مرحله طراحی و اجرا تا نظارت و بهره‌برداری، بر مبنای اصول علمی و تجربیات موفق جهانی بنا شود.