بزرگنمایی:

علی نیکخواه 

24 سپتامبر 2019 (2 مهرماه 1398) مقاله ای در مجله علمی و مشهور پلوس ژنتیک منتشر شد که به تنوع ژنتیکی و شبکه ژنتیکی مشترک ایرانیان میپرداخت، اخیرا این مقاله مجددا در فضای مجازی وایرال شده است و حتی مورد توجه روزنامه ایندیپندت انگلستان نیز قرار گرفته است. با توجه به نتایج جالب این مقاله که 27 نویسنده ایرانی و خارجی دارد، شایسته دیدم که ترجمه خلاصه ای از این مقاله را برای خوانندگان عزیز ارائه دهم. اصل مقاله را میتوانید در آدرس زیر پیدا کنید:

https://journals.plos.org/plosgenetics/article?id=10.1371/journal.pgen.1008385

چکیده:
ایران، علی‌رغم وسعت، موقعیت جغرافیایی و تأثیر فرهنگی گذشته‌اش، تا حد زیادی در مطالعات ژنتیک جمعیت انسانی مورد توجه قرار نگرفته است. با توجه به اطلاعات ژنتیکی پراکنده‌ای که از جمعیت ایرانی در دسترس است، ما به بررسی جامع ژنومی و جغرافیایی آن بر اساس 1021 نمونه از یازده گروه قومی پرداختیم.
نتایج نشان می‌دهد که ایرانیان، در حالی که به جمعیت‌های همسایه نزدیک هستند، دارای تنوع ژنتیکی متمایزی هستند که با تداوم ژنتیکی طولانی‌مدت سازگار است. این جمعیت از ناهمگونی بالایی برخوردار است و سطوح مختلفی از ازدواج‌های درون‌خویشاوندی را نشان می‌دهد. همچنین، در یک خوشه از گروه‌های مشابه جای می‌گیرد، در حالی که برخی گروه‌های دیگر دارای آمیزش ژنتیکی با دیگر جمعیت‌ها هستند. علاوه بر این، در گذشته چندین مورد پذیرش زبان در میان این جمعیت‌ها رخ داده است.
یافته‌های ما ایران را به‌عنوان منبع مهمی برای تنوع ژنتیکی در آسیای غربی و مرکزی معرفی می‌کند. این نتایج می‌توانند راهنمایی برای نمونه‌گیری مناسب در مطالعات ژنتیکی آینده باشند و همچنین به تفسیر تنوع ژنتیکی مرتبط با بیماری‌ها کمک کنند. با توجه به ناهمگونی ژنتیکی داخلی ایران، مطالعات آینده باید وابستگی‌های قومی و احتمال آمیزش‌های ژنتیکی را مدنظر قرار دهند.

1. مقدمه
ایران به‌عنوان یکی از مراکز اصلی تمدن بشری، دارای تنوع قومی و فرهنگی گسترده‌ای است که در طول تاریخ از مهاجرت‌ها، فتوحات، و تعاملات اجتماعی تأثیر پذیرفته است. این تنوع نه‌تنها در زبان‌ها، آداب‌ورسوم و فرهنگ‌های مختلف دیده می‌شود، بلکه در ساختار ژنتیکی جمعیت‌های ایرانی نیز منعکس شده است. تحلیل ژنتیکی اقوام ایرانی، اطلاعات ارزشمندی درباره تاریخ مهاجرت، پیوندهای قومی، و تأثیرات جغرافیایی ارائه می‌دهد. مطالعه حاضر با بهره‌گیری از تکنیک‌های پیشرفته ژنتیکی، سعی در بررسی الگوهای ژنتیکی جمعیت‌های مختلف ایران و تحلیل ارتباط آن‌ها در یک شبکه ژنتیکی مشترک دارد.

2. اهداف پژوهش
اهداف اصلی این پژوهش عبارت‌اند از:
• بررسی تنوع ژنتیکی میان اقوام مختلف ایرانی و تعیین ویژگی‌های خاص هر قوم.
• تحلیل چگونگی تأثیر مهاجرت‌های تاریخی بر ساختار ژنتیکی جمعیت‌های ایران.
• بررسی ارتباط میان اقوام ایرانی و سایر گروه‌های منطقه‌ای مانند قفقازی‌ها، بین‌النهرینی‌ها و آسیای مرکزی.
• معرفی مفهوم شبکه ژنتیکی مشترک و تحلیل تأثیر آن بر همگونی و تفاوت‌های ژنتیکی میان اقوام ایرانی.
• تعیین کاربردهای یافته‌های ژنتیکی در زمینه‌هایی همچون پزشکی، بهداشت عمومی و مردم‌شناسی.

3. روش‌شناسی پژوهش
• جمع‌آوری داده‌ها: برای این مطالعه، نمونه‌های DNA از 10 قوم مختلف در سراسر ایران جمع‌آوری شد تا نمایانگر تنوع جغرافیایی و قومی کشور باشد.
• تکنیک‌های ژنتیکی: داده‌های ژنتیکی از طریق روش‌های پیشرفته‌ای مانند: توالی‌یابی ژنومی کامل، بررسی پلی‌مورفیسم‌های تک‌نوکلئوتیدی، تحلیل دی‌ان‌ای میتوکندریایی، بررسی کروموزوم - برای تعیین روابط پدری مورد ارزیابی قرار گرفتند.
• مقایسه با داده‌های جهانی: نتایج با پایگاه‌های داده ژنتیکی بین‌المللی مقایسه شد تا ارتباط‌های ژنتیکی بین ایرانیان و سایر جمعیت‌های منطقه‌ای بررسی گردد.

4. اقوام مورد بررسی:
10 گروه قومی مورد بررسی در این مطالعه شامل:
• فارس‌ها: ساکن مناطق مرکزی و غربی ایران.
• آذری‌ها: ساکن شمال غرب ایران، از نظر ژنتیکی به قفقازی‌ها نزدیک هستند.
• کردها: ساکن غرب و شمال غرب ایران، دارای ترکیب ژنتیکی خاص با تأثیر از بین‌النهرین و آسیای صغیر.
• لرها: ساکن زاگرس، پیوندهای قوی با فارس‌ها دارند.
• بلوچ‌ها: ساکن جنوب شرق، شباهت‌های ژنتیکی با جمعیت‌های جنوب آسیایی دارند.
• عرب‌های خوزستان: ارتباط ژنتیکی با جمعیت‌های بین‌النهرین دارند.
• ترکمن‌ها: شباهت ژنتیکی با جمعیت‌های آسیای مرکزی و مغول‌ها دارند.
• گیلک‌ها و مازندرانی‌ها: دارای شباهت با جمعیت‌های قفقازی و اروپایی هستند.
• سیستانی‌ها: ژنتیک آن‌ها تحت تأثیر مهاجرت‌های تاریخی از جنوب آسیا و هند قرار دارد.
• ارمنی‌ها و آشوری‌ها: اقلیت‌های قومی که دارای پیوندهای ژنتیکی با جمعیت‌های آناتولی هستند.

5. یافته‌های کلیدی
تفاوت‌های ژنتیکی میان اقوام ایرانی: نتایج نشان می‌دهند که درحالی‌که هر قوم ویژگی‌های ژنتیکی خاص خود را دارد، اما به‌طور کلی جمعیت‌های ایرانی دارای تنوع ژنتیکی پیوسته‌ای هستند که از مهاجرت‌ها و تبادل‌های ژنی میان اقوام ناشی شده است. ارتباط ژنتیکی ایرانیان با سایر جمعیت‌های منطقه‌ای: ایرانیان دارای پیوندهای ژنتیکی قوی با جمعیت‌های قفقازی، بین‌النهرینی، آسیای مرکزی، و هند هستند. برخی اقوام، مانند بلوچ‌ها و سیستانی‌ها، نشانگرهای ژنتیکی مشترکی با جنوب آسیایی‌ها دارند. گیلک‌ها و مازندرانی‌ها دارای شباهت ژنتیکی با جمعیت‌های قفقاز و اروپایی هستند.

6. شبکه ژنتیکی مشترک در میان اقوام ایرانی
شبکه ژنتیکی مشترک، ساختاری است که نشان می‌دهد اقوام مختلف ایران با وجود تفاوت‌های ژنتیکی، دارای ارتباط‌های قوی و به‌هم‌پیوسته‌ای هستند. این ارتباطات نتیجه هزاران سال مهاجرت، ازدواج‌های بین‌قومی، و پیوندهای فرهنگی است. ویژگی‌های شبکه ژنتیکی ایران: 
a. همگرایی ژنتیکی بالا: اقوام ایرانی دارای پیوندهای ژنتیکی قوی با یکدیگر هستند که نشان‌دهنده تاریخ مشترک و تبادلات ژنی گسترده میان آن‌هاست.
b. تغییرات تدریجی (گرادیان ژنتیکی): تغییرات ژنتیکی در ایران به‌صورت تدریجی و نه ناگهانی اتفاق افتاده‌اند. از شمال به جنوب و از شرق به غرب، ترکیب ژنتیکی به‌آرامی تغییر می‌کند.
c. ارتباط با جمعیت‌های منطقه‌ای: ایرانیان بیشترین ارتباط را با قفقازی‌ها، بین‌النهرینی‌ها، آسیای مرکزی، و هند دارند. برخی گروه‌ها مانند ترکمن‌ها و بلوچ‌ها نشانگرهای ژنتیکی خاصی دارند که به منشأ آسیای مرکزی یا جنوب آسیا اشاره می‌کند.

7. تأثیر شبکه ژنتیکی مشترک بر پزشکی و بهداشت عمومی
مطالعات ژنتیکی تأثیر مهمی در درک بیماری‌های ارثی و توسعه روش‌های درمانی شخصی‌سازی‌شده دارد. یافته‌های این پژوهش می‌توانند در زمینه‌های زیر مفید باشند:
• تشخیص بیماری‌های ژنتیکی شایع: بررسی تنوع ژنتیکی به شناسایی بیماری‌های شایع در هر قوم ایرانی کمک می‌کند.
• طراحی درمان‌های شخصی‌سازی‌شده: بر اساس داده‌های ژنتیکی، می‌توان روش‌های درمانی را متناسب با ویژگی‌های ژنتیکی جمعیت‌های مختلف ایران توسعه داد.
• بهبود سیاست‌های سلامت عمومی: شناخت ساختار ژنتیکی ایرانیان می‌تواند به بهبود سیاست‌های بهداشتی و پیشگیری از بیماری‌های ژنتیکی کمک کند.

8. نتیجه‌گیری
مطالعه حاضر نشان می‌دهد که ایران دارای یکی از متنوع‌ترین ساختارهای ژنتیکی در جهان است. با وجود تنوع زیاد، اقوام ایرانی در یک شبکه ژنتیکی مشترک قرار دارند که تحت تأثیر مهاجرت‌های تاریخی، تعاملات فرهنگی، و تغییرات جمعیتی شکل گرفته است.
نتایج این پژوهش نه‌تنها در درک تاریخ ژنتیکی ایران مؤثر است، بلکه کاربردهای گسترده‌ای در پزشکی، مردم‌شناسی، و سیاست‌گذاری‌های سلامت عمومی دارد.

دو مبحث مهم در این مقاله:

مبحث اول: شبکه ژنتیکی مشترک اقوام ایرانی
شبکه ژنتیکی مشترک اقوام ایرانی نشان‌دهنده روابط پیچیده و عمیق ژنتیکی میان جمعیت‌های مختلفی است که طی هزاران سال در ایران سکونت داشته‌اند. این شبکه، الگوی همگرایی و واگرایی ژنتیکی را در میان اقوام ایرانی نشان می‌دهد و چگونگی انتقال ژن‌ها در طول تاریخ را توضیح می‌دهد. در این توضیح، به مفاهیم کلیدی، عوامل تأثیرگذار، ویژگی‌های ساختاری، و نتایج این شبکه پرداخته می‌شود.
1. تعریف شبکه ژنتیکی مشترک
شبکه ژنتیکی مشترک به ارتباطات ژنتیکی میان جمعیت‌های مختلف اشاره دارد که از طریق وراثت، ازدواج‌های بین‌قومی، مهاجرت، و تغییرات تاریخی شکل گرفته‌اند. این شبکه، شباهت‌ها و تفاوت‌های ژنتیکی بین گروه‌های قومی را نشان می‌دهد و از طریق مطالعات ژنتیکی قابل بررسی است.
2. عوامل مؤثر بر شکل‌گیری شبکه ژنتیکی ایرانیان
• تاریخچه مهاجرت و تعاملات قومی: ایران به‌عنوان چهارراه تمدن‌ها، در طول تاریخ شاهد مهاجرت‌های متعدد بوده است. ورود آریایی‌ها، سکونت ایلامیان، مادها، پارس‌ها، و تأثیر اقوامی مانند عرب‌ها، ترک‌ها، و مغول‌ها بر ساختار ژنتیکی مردم ایران تأثیر گذاشته است. جاده ابریشم و مسیرهای تجاری به تبادل ژنی میان ایرانیان و سایر ملت‌ها کمک کرده است.
• ازدواج‌های بین‌قومی و ترکیب ژنی: ازدواج‌های بین اقوام مختلف باعث ایجاد یک پیوستگی ژنتیکی در طول نسل‌ها شده است.
• در برخی مناطق ایران مانند خراسان و کرمانشاه، ترکیب ژنی از اقوام مختلف (کردها، فارس‌ها، ترک‌ها، و عرب‌ها) مشاهده می‌شود.
• انتخاب طبیعی و انطباق محیطی: ویژگی‌های ژنتیکی افراد در مناطق مختلف ایران تحت تأثیر شرایط اقلیمی تکامل یافته‌اند. جمعیت‌هایی که در ارتفاعات کوهستانی زندگی می‌کنند (مانند کردها و لرها) دارای سازگاری‌هایی در سیستم تنفسی و متابولیکی خود هستند.
• جدایی جغرافیایی و ایجاد تفاوت‌های ژنتیکی: موانع طبیعی مانند کوه‌ها، بیابان‌ها، و دریاها باعث ایجاد تفاوت‌های ژنتیکی بین برخی جمعیت‌ها شده‌اند. اقوامی مانند بلوچ‌ها و ترکمن‌ها، به دلیل موقعیت جغرافیایی خود، ارتباط کمتری با سایر اقوام ایرانی داشته‌اند.
3. ویژگی‌های ساختاری شبکه ژنتیکی ایرانیان
• وجود “گرادیان ژنتیکی” در ایران: مطالعات نشان داده‌اند که تغییرات ژنتیکی در ایران به‌صورت تدریجی رخ داده و تفاوت‌های ناگهانی میان جمعیت‌های مختلف مشاهده نمی‌شود. اقوام شمال و شمال غربی (گیلک‌ها، مازندرانی‌ها، و آذری‌ها) با جمعیت‌های قفقازی اشتراک ژنتیکی دارند. اقوام جنوب شرقی (بلوچ‌ها و سیستانی‌ها) دارای شباهت‌های ژنتیکی با جمعیت‌های جنوب آسیا هستند.
• پیوستگی ژنتیکی میان اقوام ایرانی: نتایج پژوهش‌ها نشان داده که علی‌رغم تفاوت‌های ظاهری و فرهنگی، اقوام ایرانی دارای ارتباط ژنتیکی عمیق و مشترک هستند. این ارتباط ناشی از ازدواج‌های تاریخی و عدم جدایی کامل ژنتیکی میان گروه‌های مختلف است.
• تنوع ژنتیکی بالا در ایران: ایران یکی از کشورهایی است که بیشترین تنوع ژنتیکی را در بین جمعیت‌های منطقه‌ای دارد. این تنوع نتیجه مهاجرت‌های تاریخی و ترکیب ژنی اقوام مختلف است.
• ارتباط ژنتیکی با سایر جمعیت‌های منطقه‌ای: ایرانیان دارای ارتباط ژنتیکی با جمعیت‌های همسایه مانند قفقازی‌ها، بین‌النهرینی‌ها، و آسیای مرکزی هستند. داده‌های ژنتیکی نشان می‌دهد که برخی اجزای ژنتیکی ایرانیان با اروپاییان و آسیای شرقی نیز اشتراکاتی دارند.
4. نتیجه‌گیری: اهمیت شبکه ژنتیکی مشترک در درک تاریخ و پزشکی ایران
• هویت ژنتیکی ایرانیان: شبکه ژنتیکی مشترک ایرانیان نشان می‌دهد که اقوام ایرانی دارای تاریخچه ژنتیکی مشترک و ریشه‌های عمیقی هستند. این یافته‌ها به درک بهتر پیشینه تاریخی و قومی ایران کمک می‌کنند.
• اهمیت در تحقیقات پزشکی و مردم‌شناسی: مطالعات شبکه ژنتیکی نه‌تنها در زمینه پزشکی کاربرد دارند، بلکه در تحقیقات مردم‌شناسی، تاریخ، و زیست‌شناسی جمعیت نیز اهمیت دارند.
• آینده پژوهش‌های ژنتیکی در ایران: پیشرفت فناوری‌های ژنتیکی می‌تواند به بررسی دقیق‌تر الگوهای ژنتیکی در ایران و بهینه‌سازی خدمات بهداشتی و درمانی کمک کند.
در مجموع، شبکه ژنتیکی مشترک اقوام ایرانی نشان می‌دهد که ایران علی‌رغم تنوع قومی و زبانی، دارای یکپارچگی ژنتیکی قابل‌توجهی است که طی هزاران سال از طریق مهاجرت‌ها، ازدواج‌های بین‌قومی، و تعاملات فرهنگی شکل گرفته است.

PLOS Genetics  یک ژورنال علمی معتبر و دسترسی آزاد است که مقالات پژوهشی در زمینه ژنتیک منتشر می‌کند. این ژورنال یکی از زیرمجموعه‌های (PLOS Public Library of Science) است که یک سازمان غیرانتفاعی بوده و هدف آن انتشار و در دسترس قرار دادن تحقیقات علمی برای عموم است. این ژورنال بر تحقیقات مرتبط با ژنتیک انسانی، ژنتیک جمعیت، ژنتیک تکاملی و ژنومیک تمرکز دارد. مقالات داوری‌شده و باکیفیت بالا را منتشر می‌کند. به‌صورت دسترسی آزاد است، یعنی هر کسی می‌تواند مقالات آن را بدون نیاز به اشتراک یا پرداخت هزینه مطالعه کند. از سیستم داوری همتا (Peer Review) برای ارزیابی کیفیت مقالات استفاده می‌کند. این ژورنال یکی از منابع معتبر در زمینه‌ی مطالعات ژنتیکی و تکامل انسانی محسوب می‌شود و پژوهشگران از سراسر جهان مقالات خود را در آن منتشر می‌کنند.