اندیشه

بخش اول این نوشتار که ترجمه مدخل “خوب زیستن” از دانشنامه فلسفی استنفورد به قلم راجر کریسپ است و در شماره ۵۳ همین نشریه تقدیم خوانندگان گردید، تعریف ابتدایی مبحث و مفهوم کلی “خوب زیستن” در فلسفه بیان شد و نقدهایی بر این موضوع نیز برشمرده شد. اینک و در ادامه، مفاهیم و مکاتب مربوطه بررسی و معرفی می‌گردد.

اینکه مدنیت در ایران دچار چالشی بی‌سابقه، حداقل در دوران معاصر، شده است، برای هیچ ذهن وطن‌پرست، با‌ اخلاق و صادقی قابل کتمان نیست. به این دلیل ساده و بدیهی که مدنیت تعریف و ملزوماتی مشخص دارد، که در شرایط موجود، نمود و تبلور آن موجود نیست.

اگر حکومت‌کردن را به توانایی کنارآمدن و یا دورزدن مشکل تعریف کنیم که با اعمال قدرت انحصاری برای ساکت کردن و به راه داشتن مردم ممکن می‌شود. حکمرانی را می‌توان به تولید مستمر راه‌های عملی شناسایی و حل مشکل برای رفاه و آسودگی ملت مشابهت داد که با مشارکت همگانی به دست می‌آید

کتاب “ نخستین رویارویی های اندیشه گران ایرانی با دو رویه تمدن بورژووازی غرب” نوشته عبدالهادی حائری کتاب مهمی ست، نه برای امروز و دیروزمان، بلکه برای فردایمان هم.

در شماره های اخیر نشریه اراده ملت و با توجه به فضای سیاسی کشور، مقالات و یادداشتهای متعددی در باب خشونت و خشونت پرهیزی منتشر کردیم. اما اخیرا مناظره ای بین دو نفر از پژوهشگران برجسته فلسفه ایران منتشر شد که حاوی نکات روشنگر و مهمی بود. برای همین تصمیم گرفتیم که طی چند شماره به بازنشر این مطلب بپردازیم. امیدواریم که مورد نظر خوانندگان عزیز قرار گیرد. متن این مناظره توسط محسن آزموده تهیه شده است.

دو سوم مردم دنیا زیر سیطره دیکتاتوری زندگی می کنند، بااین‌حال، ما اطّلاعات کمی در مورد دیکتاتورها داریم. معمولاً ما فرض می کنیم که همه دیکتاتورها و دیکتاتوری ها یکسان هستند؛ ولی این‌طور نیست. هدف من در اینجا، تلاش برای توضیح تفاوت دیکتاتوری ها و بررسی اهمّیت این تفاوت هاست.

اصطلاح “خوب زیستن” (well-being)، در فلسفه، برای توصیف آنچه به‌صورت غیر ابزاری و غایی، در نهایت برای فرد مفید است، به کار می‌رود. اگرچه پاسخ به این پرسش که “خوب زیستی” شامل چه مواردی می‌شود به علایق شخصی افراد بستگی دارد ولیکن بحث از آن در فلسفه اخلاق از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

یکی از عمده‌ترین علت‌های نابسامانی در کشورهایی که با علم بیگانه و یا در تضادند همانا موضوع علامت درمانی است به مصداق دادن مسکن برای فرونشاندن علامتی از بیماری تا جایی که با افزایش علامت مسکن نیز قوی‌تر و پرحجم‌تر شود.

برای درک درست اتفاق‌های اخیر جامعه و تحولاتی که این روزها در در جایگاهی به نام خیابان آن صورت می‌گیرد، آیا این جنبش است یا انقلاب است است و نهایتاً این حرکت عظیم مردمی در چه نقطه‌ای می‌تواند به همبستگی ملی تبدیل و سامانه سیاسی موجود را تغییر دهد و در سپهر سیاست و جامعه طرحی نو در اندازد.

تب فوتبال این روزها بالا گرفته.حتی آن‌ها که دلخورند زیرزیرکی و بی‌هیجان اخبار جام جهانی را پیگیری می‌کنند. چه آن‌ها که از اساس فوتبال را واجد ارزش نمی‌دانند و چه آن‌ها که به قول خودشان از فوتبال و تیم ملی دل بریده و قهر کرده‌اند.

امروزه باوجود پیشرفت های علمی، هنوز معضل خشونت، وجدان ها را می آزارد و به عنوان یک مسئله حاد اجتماعی خشونت مدرن با مصادیق جدیدی مطرح شده است. حدود نیمی از جمعیت کره زمین را زنان تشکیل می دهند که در طول تاریخ مورد بی مهری قرار گرفته‌‌اند.

واقعیت دردناکی است گسترش این ذهنیت که در آن مطمئن باشیم که همه حقیقت تنها همانی است که در نزد ماست و یا در صحنه عمل بدان عمل می‌کنیم.

معرفت‌ ‌شناسی یا اپیستمولوژی، شاخه‌ای فربه و مهم از فلسفه است که عصری از دوره‌ ‌ های مختلف فلسفه را تحت سیطره خود داشت. گرچه از همان ابتدای تولّد فلسفه، معرفت، چیستی معرفت و روش مورد اطمینانِ رسیدن به آن، دغدغه فلاسفه و موضوع تَفَلسُف آنان بوده، ولی دوره مدرن، بخصوص با نظریات کانت و دکارت، عصر معرفت‌ ‌ شناسی و زمانه میدان‌ ‌ داری معرفت‌ ‌ شناسان بوده است.

علامه محمد حسین نائینی به عنوان یک عالم دینی پویا، در اثر آشنایی توأمان با مفاهیم جدید دوران مدرن و در عین حال تفقه در شریعت و دین، راه درمان جامعه را مبارزه با استبداد از راه رفع جهل می‌دانست. هدف رساله” تنبیه الامه و تنزیه المله” او استبدادستیزی و جهل‌زدایی، از راه برقراری حکومت مشروطه است.

در تدوین متن یک قانون، قانون‌گذار از ماده‌های قانونی استفاده می‌کند که با شمارگان ترتیب آن‌ها مشخص می‌گردد. تبصره در معنای حقیقی آن، آن‌چنان‌که در فرهنگ‌های لغت آمده، به‌معنای توضیح است و در مقام واضح و روشن کردن مطلبی می‌آید.

سال ۱۳۹۴ به همت موسسه پرسش میزگردی در رابطه با خشونت برگزار شد که در آن آقایان ملکیان، شریعتی و نصر به طرح دیدگاه های خویش پرداختند. متن سخنرانی آقای مصطفی ملکیان بعدا به تواتر منتشر گردید. با توجه به زیبائی و موجز بودن این متن در باب علل و ریشه های خشونت و لزوم تعمیق در آن بخاطر شرایط این روزهای کشور، این متن را در این شماره بازنشر مینمائیم

۲۸ تیرماه ۱۴۰۱، از سوی خانه احزاب کشور دعوت‌نامه‌ای به احزاب ارسال گردید. دعوت‌نامه خطاب به دبیرکل و اعضای شورای مرکزی احزاب برای حضور در همایشی بود که از سوی کمیته زنان خانه احزاب برنامه‌ریزی شده بود و این همایش وظیفه داشت تا با نگاهی همه‌جانبه، مسائل و مطالبات زنان در عصر جدید را، با رویکردی فراجناحی مورد بحث و بررسی قرار دهد.

“حق”و “تکلیف” دو روی یک سکه‌اند. دو جلوه از یک واقعیت. واقعیتی با نام نظام اجتماعی، حتی قبل از آن، واقعیت ساحت‌های مختلف روحی و روانی انسان.

بحران را می توان بروز نوعی اختلال مؤثر در رابطه موجود زنده (اعم از انسان و یا اجتماع) با محیط پیرامون دانست که در شعاع آن موجود مجبور می‌شود که به باز تعریف رابطه خود با محیط و اصلاح جدی در مؤلفه های آن اقدام کند

یک نظام دموکراتیک یا ساختاری که پیشرفت و رشد جامعه (نظامی از کنش) برایش اهمیت دارد از فرصت‌های بدست آمده در تجدید حوزه حیات عمومی، گسترش دموکراسی و ایجاد تعادل میان ارزش‌ها و محیط‌های جامعه برای رفع ناسازگاری وناهماهنگی ها یعنی جنبش‌های اجتماعی بهره می‌برد.

اواخر دهه دوم انقلاب، با بر آمدن نسل جدید، عبور از دوران تثبیت نظام و از سر گذراندن تجربه سازندگی و جنگ تحمیلی، رفته رفته مطالبات مدنی منبعث از آزادی خواهی و مدنیّتِ پسِ پشتِ تحول خواهی انقلابیون، شکل و سامانی یافت و بنیان های نظری ای برآن اساس شکل گرفت که خواسته هایی متجدّد بر مبنای مقتضیات روز جامعه در خود داشت.

اعتراضات خیابانی پس از مرگ دلخراش مهسا امینی را می توان از جنبه های مختلف بررسی و تحلیل کرد. اما نکته قابل توجه در این حرکت اجتماعی حضور پررنگ دختران و پسران نوجوان و جوان بود که به صورت یکپارچه رهبری این اعتراض مدنی را بر عهده گرفتند.

توالی اتفاقات و کاهش فاصله بین بروز آنها که منتهی به ورود خسارات عمده به ملک و ملت، فرسایش و ریزش نیرو در نزد حامیان حاکمیت و هدایت امور به رفتارهای رادیکال در نزد مخالفان و معترضان می شود تهدیدیست جدی که می باید از سوی اکابر قوم و موثران در تصمیم ها مورد دقت واقع شود؛ زیرا که در عمل آتشی را می نمایاند که در آینده ای نه چندان دور همه موجودیت کشور را در میان خواهد گرفت و بیش از مردم دو عنصر حکومت و دین را طعمه زبانه های پر لهیب خود خواهد گرداند

در شماره قبل به موضع لذّت گرایان پرداختیم و بیان کردیم که عده‌ای از متفکران و حتی مقدار قابل‌توجهی از عموم مردم، انباشت حداکثر لذّت در زندگی را سازنده یک زندگی مطلوب می‌دانند و چنین زندگی‌ای را واجد صفت “خوب زیستی” می‌پندارند.

روزی روزگاری آمدند که مهری بیافرینند، معلم کم داشتند، کلاس‌ها خالی می‌ماند. پس مهری آفریدند و نیروهای قراردادی را تبدیل به نیروی پیمانی کرده و کلاس‌ها را پر کردند.

در دو بخش پیشین این نوشتار، تحت عنوان “فلسفه و هنر زیستن ۱ و ۲”، ابتدا به بحث فلاسفه در مورد کاربرد داشتن یا نداشتن فلسفه در چگونگی زندگی و بهینه‌سازی زیستن پرداختیم و پس‌ازآن، با ذکر نمونه‌هایی، تلاش فلسفه ورزان را برای بازخوانی یک مکتب یا دیدگاه فلسفی یک فیلسوف خاص در جهت گزینش و بیرون کشیدن روش خوب زیستن بازنمایاندیم.

فرض کنید جوانی ۲۵ ساله، شاداب و پرانرژی و باانگیزه به استخدام اداره و یا شرکتی در می‌آید. وی در صورت خوش‌اقبالی با مجموعه‌ای آشنا و همکار خواهد شد که از مدیریت اصولی و علمی و کارکنان هدفمند و دلسوز برای انجام امورات محوله صادقانه تلاش می‌کنند. چنین محیطی موجب فراگیری منطقی و اصولی فرد تازه‌کار شده و حاصل تلاش جمعی ایشان، منجر به برآورده شدن بخش‌هایی از نیازهای منطقه و یا کشور می‌شود.

در شماره ۴۱ نشریه اراده ملت (۶ تیرماه ۱۴۰۱)، وعده داده بودیم که خاطرات دکتر احمد مهدوی دامغانی از فعالیت کوتاه حزبی‌شان را بازنشر نماییم. در این شماره نشریه این فرصت مهیا شد تا این خاطرات را به نقل از نشریه بخارا منتشر نماییم. طبیعی است که بعضی از دیدگاه‌ها و قضاوت‌های ایشان مورد قبول ما نیست و ما از جهت بازخوانی تاریخی به نقل آن‌ها بدون هیچ دخل و تصرفی می‌پردازیم. نثر ایشان در این مقاله بسیار زیبا و دل‌نشین است و خواندن این خاطرات را با لذتی ادبی همراه می‌کند.

مناقشه و رقابت علم و دین ماجرای تازه‌ای نیست. بعید هم هست که سرانجامی بیابد، اما در بلاد ما حکایت دیگری است. به‌طورکلی و در طول تاریخ تفکر، سه موضع کلی در این باب وجود داشته و نسبت میان علم و دین را در این سه موضع می‌توان خلاصه کرد.

فارغ از تمامی بحث‌های سیاسی، عقیدتی، ایدئولوژیک، انسانی و اخلاقی در مقوله پوشش و حجاب ، مایلم که یک پرسش جامعه‌شناختی را در این یادداشت مطرح کنم و آن این است که آیا اساساً بدحجابی یک مسئله اجتماعی است یا خیر.