جواد مسعودی فعال و پژوهشگر سیاسی
نقد و بررسی راه‌های توسعه در ایران از دیدگاه برخی نظریه‌پردازان داخلی
گفتگو
بزرگنمایی:
سرویس اقتصادی - بحث توسعه اقتصادی یا همان اقتصاد توسعه در مفهوم آکادمیک درواقع برمی‌گردد به دوران بعد از جنگ جهانی دوم کشورهای تازه استقلال‌یافته‌ای که به‌دنبال صنعتی شدن و جبران عقب‌ماندگی از قافله جهانی بودند. الگوهایی برای توسعه از سوی نظریه‌پردازان کشورهای سرمایه‌داری داده می‌شد و در مقابل این‌ها نظریه‌پردازانی هم از سوی بلوک شرق سوسیالیستی به‌عنوان الگوی توسعه سوسیالیستی ارائه می‌شد. به دنبال شکست این نظریه‌ها در کشورهای جهان سوم مباحث توسعه‌نیافتگی و نظریه توسعه‌نیافتگی مطرح شد. در این مباحث عمده بحث این بود که الگوهای ارائه‌شده درواقع نقشه راهی بود برای تشکیل کشورهای متروپل و پیرامون، چه در بلوک شرق و چه در بلوک غرب درواقع کشورهای جهان سوم جایگاهی بهتر از پیرامون نیافتند؛ و بدین‌سان صنعتی شدن آرزوی دست‌نیافتنی به نظر می‌رسید. همچنین مباحث توسعه‌نیافتگی ناظر بود به این‌که توسعه امری صرفاً اقتصادی نیست و شامل توسعه اجتماعی و توسعه فرهنگی و سیاسی به‌طور هم‌زمان است. بحث دلایل و چرایی این هم‌زمانی فرصت دیگری می‌طلبد. علی‌ایحال مباحث توسعه در طول زمان خود توسعه‌یافته و به‌عنوان علم اقتصاد توسعه در اقتصاد و توسعه فرهنگی و اجتماعی در جامعه‌شناسی و توسعه سیاسی در علوم سیاسی و جامعه‌شناسی سیاسی بسط یافت؛ و تعاریف این رشته بازنگری شدند. به‌هرحال تحولات جهانی و پدیده جهانی‌شدن جامعه اطلاعاتی و ... ابعاد دیگری به علم توسعه بخشیده است این سلسله مقالات به معنای موضع نشریه تلقی نمی‌شود و فقط به‌منظور آشنایی با این موضوعات ارائه می‌شود:
مشارکت سیاسی زنان و توسعه سیاسی
دکتر ملک تاج خسروی (فصلنامه تخصصی علوم سیاسی و روابط بین المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشگاه علوم سیاسی، سال اول پیش شماره چهارم، پاییز 1386)
خانم خسروی در این مقاله با دیدگاهی فمینیستی معتقد است در صورتیکه میدان سیاست درهای خود را بر روی زنان جامعه باز کند، زنان از قابلیتهای بسیاری جهت مشارکت سیاسی برخوردارند. وی به نقل از آلموند، می‌گوید: اگر نوع آگاهی و بینش سیاسی و سطح سواد افراد جامعه بالا باشد، مشارکت سیاسی از نوع فعال بوجود خواهد آمد. از آنجاییکه بیشتر کشورهای در حال توسعه را کشورهای مسلمان تشکیل می‌دهد و چالش در مورد زنان در این جوامع همواره از موضوعات مطرح بوده است، لذا مشارکت سیاسی زنان در جامعه می‌تواند بعنوان یکی از معیارهای مهم توسعه سیاسی قرار گیرد. خسروی در ادامه و با تأثیر از اندیشه‌های لوسین پای می‌گوید؛ در تبیین جایگاه مشارکت سیاسی باید گفت که آن یکی از معیارهای اساسی در ارزیابی سطح توسعه در جامعه است و مشارکت سیاسی افراد جامعه در تقویت و یا عدم تقویت و یا عدم مشارکت سیاسی در تضعیف نظام سیاسی اثری قاطع دارد.
همان‌طور که می دانیم لوسین پای یکی از مهم‌ترین بحران‌ها در مسیر توسعه سیاسی را بحران مشارکت‌ها می‌داند و معتقد است که این بحران زمانی بروز میکند که گروه نخبگان حاکم (نخبگان ابزاری) تقاضاها و رفتار افراد و گروه‌هایی را که در صدد مشارکت در نظام سیاسی هستند، رد کرده و آن‌ها را غیر قانونی و غیر مشروع بدانند و لذا مشارکت کثرت گرایانه از شروط لازم بری استقرار توسعه سیاسی و دموکراسی می‌باشد.
خسروی در تبیین انواع مشارکت سیاسی معتقد است؛ دو نوع مشارکت سیاسی وجود دارد.
1- مشارکت سیاسی تحمیلی (هدایت شده):
اما در نوع تحمیلی مشارکت سیاسی، حضور مردم در فعالیتهای سیاسی توسط نظام سیاسی که از همه امکانات جهت تجهیز، ترغیب و اعمال مشارکت برخوردار است جهت داده می‌شود.
2- مشارکت سیاسی آگاهانه:
از نظر وی مردم وقتی خود در جهت تعدیل و یا تغییر مناسبات سیاسی آگاهانه اقدام به تشکیل احزاب و گروه سیاسی کرده و در یک رقابت سالم به اهداف و خواسته‌های خود دست پیدا کنند و همچنین بتوانند آگاهانه و بر اساس خواست و سلیقه خود در انتخابات مختلف شرکت کنند و در این راه انجمنها، احزاب و گروههای سیاسی مستقل تشکیل دهند و در رد یا تائید سیاستمداران نقش داشته باشند، مشارکت سیاسی به مفهوم واقعی در جامعه بوجود خواهد آمد.
خسروی با اشاره به نظر آلموند که معتقد است؛ در صورتیکه افراد جامعه اهداف، تمایلات و ایدئولوژی‌های سیاسی خود را نتوانند درک کنند، آن اهداف و تمایلات از طریق نظام سیاسی به آن‌ها تحمیل می‌شود و لذا مشارکت سیاسی مردم نمی‌تواند بر مبنای انگیزه خود آن‌ها باشد، بلکه توسط گروههای سیاسی به مسیر دلخواه رهبران گروهها کشانده می‌شوند. در این صورت حتی ساده‌ترین نوع مشارکت سیاسی که به‌صورت رأی گیری در انتخابات است، برنامه‌ریزی و هدایت شده است.
در این خصوص مشارکت سیاسی زنان می‌تواند به دو صورت در جامعه نمود پیدا کند:
1- مشارکت مستقیم و آشکار: مانند مشارکت زنان در تشکیل جمعیتها، انجمن و گروههای مختلف سیاسی که به طور مستقیم به دنبال اهداف سیاسی و بدست آوردن قدرت هستند.
2- مشارکت غیرمستقیم و پنهان: مانند مشارکت زنان در گروههای علمی، تحقیقاتی و یا عام المنفعه که بصورت غیرمستقیم بر سیستمهای سیاسی تاثیرگذار بوده و در تعیین سرنوشت جامعه نقش دارند.
نمودهای تاریخی و دینی مشارکت زنان در جامعه:
نویسنده در ادامه برای تبیین نظر خود به چند مورد تاریخی و دینی اشاره دارد.
1- بلقیس ملکه سبا: شیوه حکومتی و شخصیتی بلقیس که عقل و خرد از محورهای اصلی نگرش سیاسی وی می‌باشد، گواه این مدعاست که حتی در قرآن نیز بدان اشاره شده است.
2- آسیه زن فرعون: این زن نیز با آگاهی از مسئولیت سیاسی و اجتماعی خود به دلیل تقوا، آگاهی، ظلم ستیزی و دارا بودن صفات نیک انسانی، با آزادگی معلم و پرورش دهنده یکی از پیامبران بزرگ خداوند شد.
3- حضرت خدیجه (س)، حضرت فاطمه زهرا (س)، ام سلمه و....
همگی این بزرگواران از جمله زنان مسلمان و آگاه زمان صدر اسلام بودند که در فعالیتهای سیاسی شرکت داشتند، بعنوان مثال حضرت فاطمه (س) بعد از هجرت پیامبر اکرم (ص) با تماسهای مکرر با مهاجرین و انصار، در هدایت و زمامداری جامعه به پدر بزرگوار خود یاری رسان بودند.
خانم خسروی در پایان اوج دیدگاه فمینیستی خود را ابراز داشته و اینگونه نتیجه گیری میکند: «امروزه حضور زنان در عرصه‌های مختلف جامعه از جمله در مراکز تصمیم گیری، برنامه‌ریزی و سیاستگذاری های کلآن‌که می‌تواند مسیر رشد و تعالی جامعه را هموار و دستیابی به توسعه سیاسی را تسریع کند، ضروری به نظر می‌رسد. بنابراین با ورود زنان به مشارکت فعال سیاسی از حضور مطلق مردان در سیاست و قدرت کاسته خواهد شد».
