بزرگنمایی:

در بیانیه نهمین کنگره سراسری حاما (1)
اشاره: زهره رحیمی؛ افشین فرهانچی - در تاریخ 27 آبان ماه 1397 حزب اراده ملت ایران نهمین کنگره سراسری خود را در کانون توحید تهران برگزار نمود. در کنگره مذکور، این حزب با توجه به وضعیت موجود در کشور، دیدگاه‌ها و هشدارهای خود را در قالب بیانیه‌ای اعلام همگانی نموده که طی آن به 11 راهبرد به‌صورت مختصری اشاره‌شده است. در این راهبردها، مواردی به چشم می‌خورد که از تریبون دیگر احزاب یا کنشگران سیاسی در ایران نیز به‌طور یکپارچه یا پراکنده به گوش خورده است. چنانچه حزب اراده ملت ایران یا هر نهاد سیاسیِ دیگری سیاست‌ها و برنامه‌هایی مبتنی بر چنین راهبردهایی را آماج کرده باشد، انتظار می‌رود که نگاه تفصیلی‌تری به آن‌ها صورت پذیرد تا فضای نقد و گفتگو در باب هریک از راهبردها باز شود. نگارندگانِ این یادداشت قصد دارند در سلسله متونی، به این مهم مبادرت ورزند و در هریک از یادداشت‌ها، یکی از راهبردهای 11 گانه را مورد مداقه قرار دهند.
راهبرد اول: توجه به استفاده از ظرفیت همه‌پرسی در قانون اساسی در اموری که منافع همگانی با آن‌ها عجین گشته و محل اختلاف بین جناح‌های سیاسی است.
«در مسائل بسیار مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ممکن است اعمال قوه مقننه از راه همه‌پرسی و مراجعه مستقیم به آرای مردم صورت گیرد. درخواست مراجعه به آرای عمومی باید به تصویب دوسوم مجموع نمایندگان مجلس برسد.» (اصل پنجاه‌ونه قانون اساسی)
سومین و آخرین همه‌پرسی در جمهوری اسلامی ایران به سال 1368 خورشیدی در خصوص تغییر قانون اساسی رخ داد. جامعه ایران پس‌ازاین تاریخ، دیگر شاهد هیچ‌گونه همه‌پرسی در خصوص قوانین، شرایط و تصمیمات سرنوشت‌ساز و مهم در کشور که سرنوشت همگان را متأثر می‌نمود، نگردید. علیرغم اشکالات اجرایی و موانع حقوقی که برخی در خصوص برگزاری همه‌پرسی مطرح می‌کنند، این پدیده درصورتی‌که از تمامی الزامات برخوردار باشد و ضمانتی برای اجرای نتایج آن تعریف و تعیین‌شده باشد، می‌تواند یکی از بزرگ‌ترین، چشمگیرترین و منطقی‌ترین گام‌ها برای بهبود رابطه بین مردم و حاکمیت باشد. درعین‌حال که به‌زعم بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران از مهم‌ترین ظرفیت‌های معطل‌مانده قانون اساسی است. 
در بسیاری از کشورهای دموکراتیک جهان، به همه‌پرسی به‌عنوان یک روش - جدا از نقش پارلمان‌ها و رهبران سیاسی – در حل مسائل کلان نگاه می‌شود و این روش باعث می‌شود جامعه به‌طور مستقیم در فرایندهای بسیار مهم تصمیم‌گیری مشارکت نماید و خود اختیار و مسئولیت سرنوشت خویش را به دست گیرد. این روش با کاهش تنش‌های داخلی می‌تواند در سایه خرد جمعی نهفته در آن، بهترین تصمیم را برای جامعه رقم زند و مانع از بروز خودمحوری و انحصار تصمیم‌گیری در دست افراد یا احزاب شود. از طرفی نفس انجام همه‌پرسی باعث می‌گردد تا با بحث و گفتگو پیرامون موضوع آن، بینش سیاسی جامعه ارتقا یابد و همه جوانب یک پدیده برای جامعه آشکارتر گردد. از طرفی با استفاده از این روش به‌ویژه در کشورهایی نظیر ایران -که امکان انحلال مجلس وجود ندارد – می‌توان در مسائل حساس و مورد اختلاف، آرای جامعه را بدون واسطه دریافت نمود، چراکه دیده‌شده است مجلس شورای اسلامی علیرغم دریافت رأی خود از مردم، فاصله زیادی با خواسته‌ها و نمایندگی مطالبات ایشان پیداکرده است.
در طی این چهار دهه، پیشنهادهایی مبنی بر برگزاری همه‌پرسی از سوی گروه‌ها و چهره‌های مختلف سیاسی مطرح گردیده که البته هیچ‌کدام به نتیجه‌ای نرسیده است. این پیشنهادها شامل انواع همه‌پرسی‌ها ازجمله تقنینی، تأسیسی، مشورتی و سیاسی‌اجرایی می‌شدند. این پیشنهادها برای برگزاری رفراندوم یا همه‌پرسی در خصوص؛ خاتمه دادن به جنگ، ادامه یا قطعِ غنی‌سازی اورانیوم، رویکرد ایران در سیاست خارجی، بازنگری قانون اساسی، هدفمندی یارانه‌ها، افزایش اختیارات ریاست‌جمهوری، پرونده هسته‌ای بوده است که همگی تاکنون ناکام مانده‌اند. شاید هم موارد دیگری در لایه‌هایی از حکومت و دولت مطرح‌شده باشند که نگارندگان از آن بی‌اطلاع‌اند. در رابطه با همه‌پرسی دو رویکرد وجود دارد. دسته‌ای هستند که ماهیت همه‌پرسی را فارغ از موضوعیت آن، گامی در جهت برون‌رفت از مشکلات و معضلات کنونی می‌دانند و به‌نوعی آن را ابزاری برای اصلاح نظام می‌شمرند. دسته دوم کسانی هستند که معتقدند در برخی از جوامع، فلسفه وجودی یک همه‌پرسی نیز می‌تواند از سوی ساختار قدرت مصادره شود و حتی در جهت تحکیم مناسباتِ اقتدارگرایانه، بدون ایجاد هرگونه گشایش در امور سیاسی مردم و فضای آزاد ملی صورت پذیرد. لذا نگارندگان بر این باورند که در برخی جوامع همچون ایران، تعیین یک گزینه مدبرانه برای همه‌پرسی نسبت به برگزاری آن، امر حساس‌تر و پیچیده‌تری خواهد بود. چراکه به دلایل مختلف یک همه‌پرسی، می‌تواند جامعه را با چالش‌های به‌مراتب دشوارتری مواجه سازد.
در بررسی و انتخابِ موضوع رفراندوم اشاره به برخی ملاحظات ضروری است. برخی از محورهای پیشنهادی که در سابقه پیشنهادها رفراندومی در ایران هم ذکر شد به دلیل تخصصی بودن و برخورداری از وجهِ بسیار بالای علمی، مناسب برای عرضه رأی عمومی نیستند. برخی دیگر نیازمند تصمیمات و تغییرات در گلوگاه‌ها و مجاری دیگری هستند که به‌هیچ‌روی، رأی عمومی گامی پیش برنده برای رفع آن‌ها نخواهد بود. برخی از محورها نیازمند زیرساخت و زمینه‌های لازم برای طرح و اجرایی شدن هستند که در صورت عدم توجه و در سایه غفلت عمومی می‌تواند نظام تصمیم‌گیری را صلب‌تر و غیرقابل نفوذتر نماید. لذا انتخاب یک گزینه مناسب که هم‌زمان از چندین ظرفیت برخوردار باشد امر سیاسی پیچیده‌ای است. ظرفیت‌هایی چون ظرفیتِ تأمین مطالبه ملی، ظرفیتِ اصلاح و بهبود عملی و عینی شرایط، ظرفیتِ بازسازی و تحکیم روابط بین دولت-ملت، ظرفیت ایجاد همبستگی و امید و انگیزه در جامعه، ظرفیت تداوم و نهادینه‌سازی همه‌پرسی ازجمله الزامات یک گزینه مناسب برای همه‌پرسی است.
اما روال تعیین و گزینشِ یک محور مناسب برای همه‌پرسی چیست؟ با توجه به ملاحظاتی که مروری بر آن داشتیم. محور شایسته باید دستاورد گفتگو و بحث‌های استراتژیکی باشد که از دل اتاق‌های فکر و محافل اندیشه‌ورز بیرون می‌آیند. این کانون‌های تصمیم گیر باید شامل حضور و مشارکتِ احزاب به‌عنوان نهادهای مردمی سیاسی، نمایندگانِ گروه‌های تخصصی و دانشگاهی، نمایندگان و مجریانِ پیگیری ازجمله نمایندگان مجلس و شوراهای شهر و نمایندگانی از سوی دولت و حاکمیت باشند. ازآنجایی‌که تعیینِ تولی‌گریِ چنین اتاق فکرهایی مبهم و چالش‌برانگیز است و سپهر سیاسی ایران در این 4 دهه نیز، پیشینه موفقی در این امر به خود ندیده است. در گام نخست باید نشانه‌هایی از توافق جمعیِ این نهادها بر سر ضرورتِ برگزاری همه‌پرسی بروز نماید. در ادامه نیز در سپهر باز رسانه‌ای، از طریق تضارب آرای احزاب، جوامع دانشگاهی و نمایندگان ملت موضوعات و محورها مطرح و با ایجاد کمپین‌های مردمی به جلو پیش برود. احزاب دستاورد و خروجی دفاتر سیاسی خود را انتشار عمومی نمایند. محافل دانشگاهی در حوزه علوم سیاسی خروجی‌های خود را در اختیار عموم بگذارند، متولیان قانونی و حقوقی به آسیب‌شناسی و امکان‌سنجی آن اهتمام ورزند و در نهایت در فضای گفتگوی عمومیِ رسانه‌ای، بهترین و نزدیک‌ترین گزینه به آرای عمومی ملت برای یک همه‌پرسیِ مؤثر استخراج گردد.