بزرگنمایی:
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از وزارتخانه‌های قدیمی ایران است که پیشینه آن به عصر مشروطیت و ورود تلگراف به ایران بر می‌گردد. بااین‌حال هنوز در مورد محدوده وظایف و ساختار متناسب برای آن حرف‌وحدیث بسیار است و در هر دولتی بخشی یا به آن اضافه می‌شود و یا در اکثر مواقع از آن کاسته می‌گردد.
به گزارش نشریه اراده ملت، در بررسی عملکرد یکساله دولت در بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات می خوانیم: ابراهیم رئیسی در خردادماه سال 1400 پیروز انتخابات شد و فرایند تشکیل دولت را آغاز کرد. این فرایند تا انتهای مردادماه همان سال طول کشید.
عملکرد یکساله دولت رئیسی
از شهریورماه سال 1400، وزرا و رؤسای جدید مستقرشده و برنامه‌های پیشنهادی و ادعایی خویش را شروع کردند. بر آنیم تا در سلسله مقالاتی به بررسی عملکرد یکساله برخی از زیرمجموعه‌های دولت سیزدهم بپردازیم.
برای بررسی عملکرد یک وزارتخانه یا دستگاه، یکی از روش‌های کلاسیک این است که برنامه‌ی مشخص وزیر یا مسئول مربوطه را در بدو ورود به آن حوزه و همچنین میزان تحقق آن را بررسی کنیم.
با توجه به اینکه وزرا یا استانداران یا سایر روسای سازمان‌ها معمولاً در هنگام تصدی مسئولیت، برنامه‌ای را به‌صورت مکتوب ارائه می‌نمایند، بررسی و تحقق برنامه‌ی ایشان، روش نسبتاً ساده و مستندی محسوب می‌شود، هرچند که این نحوه‌ی ارزیابی در ادوار مختلف چندان کارآمد نبوده است.
چراکه معمولاً ما با فقدان برنامه‌های جامع و علمی و کارآمدی مواجه بودیم که متناسب با مشکلات و موانع پیش رو و با قصد کاهش و رفع آن‌ها طراحی و تدوین‌شده باشد.
در بررسی عملکرد یکساله دولت رئیسی می پردازیم به اینکه برنامه‌های نه‌چندان فنی و کارآمدِ متعارف نیز، فقط در اوان ورود به ساختار و برای جلسات تشریفاتی کسب رأی اعتماد یا گرفتن کرسی‌های ارائه‌شده است و پس از تصدی مسئولیت مذکور، نه‌تنها متولیان و ارائه‌دهندگان آن، برنامه را به فراموشی می‌سپارند بلکه سازمان‌های نظارتی و سیاست‌گذار نیز توجهی به میزان تحقق این برنامه‌ها ندارند.
درعین‌حال همان‌طور که اشاره شد، این برنامه‌ها نیز فاقد بنیان‌های علمی و کاربردی یک برنامه کارآمد هستند و معمولاً از تعدادی جملات شعاری و کلیشه‌ای شکل‌گرفته و از کلی‌گویی رنج می‌برند (مشابه برنامه‌های وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی دولت ابراهیم رئیسی که عمر آن‌ها به چند ماه هم نرسید).
در بسیاری از موارد نیز متولی دستگاه مربوطه، پس از استقرار، برنامه اولیه را در کشوی میز نهاده و بر اساس شرایط روز یا فشارهای بیرونی، به برنامه‌ای روزانه و مقطعی و موردی و یا حتی ناگهانی روی آورده است (مشابه این اقدام را در دولت اول حسن روحانی در بخش بهداشت و درمان شاهد هستیم که در برنامه پیشنهادی وزیر بهداشت و درمان کوچک‌ترین اشاره‌ای به طرح تحول سلامت نشده بود اما 6 ماه پس از استقرار، به ناگهان ابَرطرحی تحت نام طرح تحول سلامت اجرایی می‌گردد).
برخی مواقع نیز، هم برنامه مشخص و هم عزم اجرا وجود دارد ولی مجموعه شرایط داخلی و خارجی مانع از کامیابی دستگاه مربوطه می‌گردد (مشابه پروژه برجام در وزارت امور خارجه که نهایتاً در دو دولت حسن روحانی ناکام ماند).
ازاین‌رو در این سلسله مقالات ما ترجیح دادیم که به شیوه دیگری، به احصای چالش‌های اساسی هر حوزه بپردازیم و سپس مناسبات تحقق برنامه‌ی دستگاه مربوطه را با این چالش‌ها- در طی یک سال نخست تصدی‌گری- به رصد و سنجش بنشینیم.
با این روش، گرچه در احصای چالش‌های اساسی اختلاف نظراتی وجود دارد و در شناسایی تمام آن‌ها صددرصد کامیاب نخواهیم بود اما نمایی کلی از وضعیت کنونی ترسیم می‌شود و از افتادن به دام برنامه‌های شعاری پرهیز می‌گردد.
بررسی عملکرد یکساله دولت در بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از وزارتخانه‌های قدیمی ایران است که پیشینه آن به عصر مشروطیت و ورود تلگراف به ایران بر می‌گردد.
بااین‌حال هنوز در مورد محدوده وظایف و ساختار متناسب برای آن حرف‌وحدیث بسیار است و در هر دولتی بخشی یا به آن اضافه می‌شود و یا در اکثر مواقع از آن کاسته می‌گردد.
در همین سنوات اخیر شرکت مخابرات ایران که از زیرمجموعه‌های اجرائی و عملیاتی این وزارت خانه بود به بخش ظاهراً خصوصی سپرده شد و در همان حین بخشی از وظایف حاکمیتی و تصمیم‌گیری این وزارت خانه نیز به شورای عالی فضای مجازی منتقل گردید.
علی‌رغم این شرایط هنوز هم این وزارت خانه زیرمجموعه‌ها و بخش‌های متعددی دارد و می‌تواند نقش مهمی در توسعه و پیشرفت کشور خصوصاً در عصر نوین ارتباطات بازی کند.
به علت فراگیری خدمات ارائه‌شده، تکنولوژی‌های بالائی که در این بخش مورداستفاده قرار می‌گیرد، گستره وسیع مخاطبین و قدمت بالای این وزارتخانه؛ مشکلات و معضلات زیادی در طول عمر آن به‌تدریج انباشت شده است و هر دولتی که بر سرکار میاید را با چالش‌های متعددی روبرو میکند. طبیعی است که دولت در عمر محدود خود نمی‌تواند برای همه این چالش‌ها راهکاری بیاید و مجبور است بر حل بخشی از آن‌ها متمرکز شود.
در این یادداشت برای بررسی عملکرد یکساله دولت در بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات به سیاق یادداشت‌های قبل در ابتدا نگاهی می‌اندازیم به چالش‌های موجود در محدوده کار این وزارتخانه و سپس نگاهی داریم به عملکرد آن در یک سال اخیر.
قبل از اینکه لیست مطول چالش‌های موجود در این وزارتخانه ارائه شود. به یک چالش بنیادین و خاص اشاره می‌کنیم و آن پارادوکسیکال بودن مواضع حاکمیت نسبت به ذات پدیده ارتباطات است.
حاکمیت از طرفی به دلایل مختلف اداری و اجرائی تمایل دارد که سرعت، تنوع و کیفیت ارتباطات در سطوح مختلف کشور بالا باشد چراکه هم خود به آن نیاز دارد و هم ارتباطات یکی از زیرساخت‌های توسعه - با هر تعریفی- می‌باشد؛
درعین‌حال از سایر تبعات این ارتباطات، چه تبعات امنیتی و چه تبعات دیگر نگران است. این پارادوکس خصوصاً در سال‌های اخیر و با ورود گوشی‌های تلفن همراه هوشمند شدیدتر نیز شده است.
البته این چالش مربوط به حاکمیت فعلی نیست و از زمان استبداد قجری و با ورود تلگراف به ایران شروع‌شده است. این چالش محوری در حال حاضر بر بقیه چالش‌های این حوزه سایه افکنده است و بخش زیادی از زمان و انرژی متولیان امر صرف مدیریت این پدیده می‌گردد.
هر وزیری که بر کرسی مدیریت این بخش می‌نشیند لازم است که در ابتدا جهت‌گیری خود را در مورد این چالش مشخص کند. به نظر و با توجه به جناح سیاسی که وزیر محترم به آن تعلق دارد، ایشان در همان ابتدای امر نشان داد که بیشتر نگران تبعات ناشی از ارتباطات است تا ایجاد زمینه و بستر برای گسترش این ارتباطات.
ازاین‌رو در پایان یک‌سالگی این دولت می‌بینیم که گسترش کیفی بسیاری از شبکه‌های ارتباطی با کاهش محسوس روبرو شده است و از گسترش کمی نیز خبرهای خوبی به گوش نمی‌رسد.
در بررسی عملکرد یکساله دولت در بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات می پردازیم به اینکه تصمیم‌گیری در مورد وضعیت کلان ارتباطات در کشور، در محدوده اختیارات ایشان نیست و نهادها و افراد بسیاری در آن دخیل هستند ولی به‌هرحال کم‌کاری‌ها و محدودیت‌های موجود بیشتر به پای ایشان نوشته می‌شود.
کمبود نیروی انسانی متخصص و مهاجرت گسترده/ مداخله نهادهای متنوع دولت، حاکمیتی، قضایی و عمومی در امور ارتباطات
در ادامه نگاهی بی اندازیم به چالش‌های موجود: (برای استخراج این چالش‌ها از گزارشات و مقالات متعددی بهره برده شده است و لذا امکان دارد بعضی چالش‌ها هم‌پوشانی داشته باشند)
- ضعف در بازتعریف جایگاه وزارتخانه درزمینهٔ مأموریت‌های سیاست‌گذاری، تنظیم‌گری و فعالیت توسعه‌ای پس از خصوصی‌سازی شرکت مخابرات ایران و تشکیل شورای عالی فضای مجازی
- تعدد مراکز تصمیم‌گیری و عدم شفافیت قلمروی وظایف و مسئولیت هرکدام و عدم هم‌گرائی بین بخش دولتی و خصوصی
- مداخله نهادهای متنوع دولت، حاکمیتی، قضایی و عمومی در امور تحت نظارت وزارتخانه و به رسمیت نشناختن مرجعیت وزارتخانه در تصمیم‌گیری و تداخل وظایف و اختیارات با سازمان صداوسیما
- تبدیل انحصار دولتی به انحصار غیردولتی نهادهای حاکمیتی و وابستگی سیاست‌های دولت به رفتار و تصمیم‌گیری‌های بخش حاکمیتی غیردولتی در حوزه‌های مختلف اقتصاد
- کمبود نیروی انسانی متخصص و مهاجرت گسترده ایشآن‌همراه با توان محدود شرکت‌های تولید نرم‌افزار و ورود ممتد تکنولوژی‌های جدید به کشور و عدم آشنایی با آن‌ها
- توسعه نامتوازن ارتباطات ثابت و سیار در کشور و مشکلات تفکیک پهنای باند داخلی و خارجی اینترنت همراه با کندی اینترنت و کیفیت نامناسب آن‌همراه با زیرساخت‌های ضعیف و شبکه انتقال مخابرات فرسوده و توسعه کند شبکه فیبر نوری کشور
- مشکلات تعرفه گذاری و اصلاح نامناسب و بد موقع تعرفه‌ها و قیمت‌گذاری دستور
- عدم تحقق پروژه دولت الکترونیک و پایین بودن سطح به‌کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه همه‌جانبه
- نبود سرمایه‌گذاری مناسب برای پژوهش و سرمایه‌گذاری کم در بخش خصوصی و عدم‌حمایت دولت، همراه با برداشت از درآمد شرکت‌های بخش خصوصی باهدف نظارت و کنترل و ایجاد زیرساخت و نبود سیاست‌گذاری مشخص به‌منظور حمایت از صنعت و تولیدات داخلی
- فیلترینگ و تحریم ایران و مشکلات حضور در مناقصات بین‌المللی
- نبود قوانین جامع و به‌روز درزمینه ارتباطات و فناوری اطلاعات، عدم شناسایی حقوق مؤلفین و قانون کپی‌رایت
- ضعف تشکل‌های صنفی در حوزه صنعت فاوا
- گسترش فزاینده فاصله نقاط کمتر توسعه‌یافته و سایر نقاط در دسترسی به شبکه‌های ICT
- نبود نقشه راه و برنامه مشخص برای تفکیک سرمایه‌گذاری دولتی و غیردولتی درزمینه های مختلف و عدم وجود نشانه‌های روشن بر تعهد دولت‌ها به انجام اصلاحات اساسی در ساختار بازار
- فقدان جهت‌گیری کلان شفاف در سیاست‌های دولت در توسعه بخش ICT و انتخاب از میان دوگانه‌های سیاستی مانند توسعه صنعت در مقابل خدمات، یا توسعه زیرساخت در مقابل بازار
- عدم همکاری با شرکت‌های برتر بین‌المللی و سوق پیدا کردن به سمت همکاری با شرکت‌های جهانی با رتبه پایین در دوره تحریم و ناکارآمدی در بهره‌برداری از موقعیت ویژه کشور در جهت توسعه ترانزیت ترافیک بین‌الملل
در بررسی عملکرد یکساله دولت در بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات باید گفت: سال گذشته آقای عیسی زارع پور وزیر پیشنهادی ارتباطات و فناوری اطلاعات رئوس برنامه‌های خود را در هشت بند برای وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام کرد و قاعدتاً ما باید بر اساس برنامه‌های ایشان، عملکرد دولت را در این حوزه موردبررسی قرار دهیم.
وی چشم‌انداز خود در این حوزه را استفاده حداکثری از فناوری اطلاعات و ارتباطات و ظرفیت‌های فضای مجازی برای رسیدن به ایرانی هوشمند در تراز انقلاب اسلامی در افق 1404 عنوان کرد.
چالش‌های کلان ارتباطات و فناوری اطلاعات در اولویت‌های دولت آقای رئیسی نبوده است
ایشان این چشم‌انداز را با رویکرد ایجاد شفافیت، مبارزه با فساد، ارتقای کارآمدی و بسط عدالت از طریق خدمات هوشمند، تأمین و تسهیل ارتباطات فراگیر، ارائه سرویس‌های محتوای داخلی، ایجاد و توسعه زیرساخت امن و پایدار در تمامی ارکان دولت و جامعه، تمدن سازی در فضای مجازی و ارتقای جایگاه اقتصاد دیجیتال به‌عنوان پیشروان و موتور محرک پیشرفت همه‌جانبه با در نظر گرفتن ارزش‌های اسلامی ایرانی مبتنی بر بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی و در چارچوب سیاست‌های کلی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد.
در برنامه‌ایشان، پس از بررسی اسناد بالادستی، هشت موضوع مهم مرتبط با حوزه مأموریتی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات شامل حکمرانی دیجیتال و تعاملات بین‌المللی، دولت هوشمند و تحول دیجیتال، شبکه ملی اطلاعات و توسعه پایدار زیرساخت‌های ارتباطی، تنظیم مقررات حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات، اقتصاد دیجیتال، حفظ حریم خصوصی و امنیت فضای تبادل اطلاعات، شتاب‌دهی رشد صنعت فضایی و خدمات پستی موردبررسی قرارگرفته و در هر بخش ضمن بیان وضعیت مختصر، مهم‌ترین چالش‌ها و راهبردهای پیشنهادی برای برون‌رفـت از وضع موجـود و رسیدن بـه وضع مطلوب ترسیم‌شده اسـت.
بر اساس این برنامه مشخص می‌گردد که حل بسیاری از چالش‌های کلان ذکرشده در لیست، اصلاً در اولویت‌های دولت آقای رئیسی و وزیر پیشنهادی ایشان نبوده است و طبعاً نمی‌تواند مورد سؤال هم واقع گردد.
چالش‌های نظیر تداخل وظایف، نبود نهادهای صنفی، مشکلات ناشی از عدم ارتباط با دنیا، مشکلات بودجه‌ای و عدم سرمایه‌گذاری و ... .
در مورد بعضی از این چالش‌ها ایشان ارائه طریق نموده و رویکرد خود را نیز ارائه کرده‌اند؛ مثلاً بر ایجاد شفافیت یا بر توسعه زیرساخت امن و پایدار و یا تأمین ارتباطات فراگیر تأکید کرده‌اند؛
اما عملکرد یکساله دولت در بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات بر اساس شواهد موجود چندان در این راستا نبوده است. بحث هائی که پیرامون ماهواره خیام مطرح شد، قطعی‌های مکرر اینترنت که معمولاً همراه با ناآرامی‌های منطقه‌ای بود، هک‌های متعدد بعضی سامانه‌های اصلی دولتی و کند شدن عمومی اینترنت کشور خلاف شعارهای داده‌شده است.
وضعیت وخیم شرکت‌های خصوصی کوچک و غیر وابسته، وابستگی شدید صنایع مخابراتی به خارج، افزایش شدید تعرفه‌های اینترنت، فیلترینگ وسیع سایت‌ها بخشی دیگر از کارنامه دولت در یک سال اخیر است.
فعال‌سازی قفل کودک در موتور جستجوی گوگل
اما شاهکار دوره وزارت ایشان در سال اول، فعال‌سازی قفل کودک در موتور جستجوی گوگل – عمومی‌ترین موتور جستجوی مورداستفاده در ایران و صاحب رتبه‌بندی 1 جهانی – با عنوان سالم‌سازی فضای مجازی بود که احتمالاً در راستای تمدن سازی در فضای مجازی صورت گرفته است. ایشان با این کار نشان دادند که همه مردم ایران را به یک‌چشم - بر اساس بسط عدالت - می‌بینند و همه را یکسره کودک می‌پندارند.
بررسی عملکرد یکساله دولت در بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات نشان می دهد نهایتاً اینکه برخلاف اکثر کشورهای دنیا که اقتصاد دیجیتال به‌عنوان پیشران و موتور محرک پیشرفت در نظر گرفته‌شده است، ایران در سال‌های اخیر و علی‌الخصوص در یک سال اخیر ازاین‌جهت پیشرفتی نداشته است و این بخش اقتصاد نتوانسته است نقشی متناسب با توانائی‌های ذاتی خود را ایفا کند.
هفته گذشته گزارش عملکرد یکساله این وزارت خانه منتشر شد و در آن با اعداد و ارقام نشان داده‌شده بود که این وزارتخانه در اکثر اهداف پیش‌بینی‌شده خویش موفقیت هائی داشته است. گرچه، با توجه به گزارش ارائه‌شده بسیار زود است تا بتوانیم نتیجه نهائی کارهای صورت گرفته را مشاهده کنیم.
چراکه گرچه مسئولین این وزارت خانه درصد پیشرفت‌های پروژه‌ها را گزارش کرده‌اند اما اکثریت کارها به نتیجه ملموس و نهائی خویش نرسیده‌اند و باید منتظر محقق شدن آن‌ها ماند.
از طرفی ما امکانی برای سنجش ارقام و اعداد ارائه‌شده نداریم اما آنچه محسوس است نشان نمی‌دهد که در این حوزه‌ها پیشرفت مؤثری خصوصاً در مورد آنچه برای توده مردم قابل‌لمس است صورت گرفته باشد.
آمارهای ارائه‌شده نیز این روزها محل بحث‌وجدل کارشناسان مختلف واقع‌شده است. امیدواریم که سال بعد بتوانیم مجدداً عملکرد یکساله دولت در بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات را ارزیابی کنیم .
نظرات شما