بزرگنمایی:

اراده ملت، فائزه صدر: روزهای پایانی سال 1401 آبستن توافق مهمی بود که با استقبال جهان روبرو شد. ایران و عربستان پس از هفت سال تنش در روابط و تعطیلی سفارتخانه‌ها با میانجیگری چین برای از سر گیری روابط دو جانبه توافق کردند. حصول این توافق پس از چند روز مذاکرات فشرده بین علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران و مساعد بن محمد العیبان، مشاورامنیت ملی عربستان سعودی در پکن با انتشار بیانیه سه جانبه اعلام شد. با توجه به اختلافات فی ما بین دو کشور رسیدن به نتایج مشترک دور از انتظار بود اما توافق نشان داد که ایران و عربستان نسبت به از سر گیری روابط مشتاق هستند. اراده ملت در گفت و گویی با مصیب نعیمی، کارشناس ارشد امور خاورمیانه به بررسی شرایطی می پردازد که منجر به حصول توافق شد:

با وجود مذاکراتی که طی دو سال گذشته با میزبانی عراق بین نمایندگان ایران و عربستان صورت گرفته بود، اما به دلیل اختلافات فی ما بین حصول توافق میان دو کشور دور از انتظار به نظر می‌رسید. چه عواملی در آشتی دو طرف مؤثر واقع شدند؟
در مورد این توافق ابتدا باید به مشترکاتی که بین ایران و عربستان وجود دارد اشاره کرد. در منطقه و در حوزه اقتصادی و همچنین در خلیج فارس و تنگه هرمز؛ نقش ایران برای عربستان پر رنگ است. همچنین در تحولات بین الملل و مسائل سیاسی منطقه نیز نقش دو کشور و نوع ارتباط بین آن‌ها برجسته می‌شود.
ولیعهد جوان عربستان بعد از یک دوره تجارب ناموفق امروز به نقطه‌ای رسیده که باید در تصمیمات و سیاست‌های خود بازنگری کند. عربستان در دوره بن سلمان بیش از هر دوره دیگری فکر کرد می‌تواند با تک روی و جاه طلبی به جاهایی برسد ولی نتیجه خلاف این را نشان داد.
نکته بسیار مهم در وقایع اخیر این است که عربستان می‌خواهد هم زیستی متقابل را بپذیرند و شواهد نشان می‌دهد که این پذیرش امروز انجام شده است. ولی نتایج توافق به خواسته‌های دو کشور از هم به و تعاملات ایران و عربستان بستگی دارد.
اما مهم‌ترین علت نگاه عربستان به شرق، تغییر در معادلات بین‌المللی است. جنگ اوکراین آمریکا و اروپا را درگیر کرده و غرب دیگر شرایط قبلی را ندارد. کشورهای عرب خلیج فارس که در حوزه آمریکا و به طور کلی در حوزه غرب قرار داشتند امروز خود به صورت جداگانه با قدرت‌هایی مثل چین و روسیه و با ایران روابطی ایجاد کرده‌اند.

با توجه به فاصله جغرافیایی معنا داری که بین منطقه درگیر جنگ در اوکراین و خاورمیانه وجود دارد، این بحران چگونه می‌تواند بر معادلات منطقه تأثیر بگذارد؟ نقطه تأثیر پذیر خاورمیانه از جنگ اوکراین کجاست؟
وضعیت اوکراین توازن صحنه بین‌الملل را تغییر داده و موجب دگرگونی در ساختار قدرت در جهان شده چون غرب برای خود یک ساختار مدیریتی تعیین کرده بود. امروز غرب در شرق اروپا درگیر است و دیگر نمی‌تواند از هم پیمانان خود در خاورمیانه حمایت کند.
اروپا به خاطر نگرانی از دامنه دار بودن جنگ و تهدیدهای روسیه مجبور به حمایت از اوکراین است از این رو تبعات جنگ برای غرب بالاتر از آن است که بتواند از هم‌پیمانان اش در خلیج فارس حمایت کند.
اگرچه دخالت‌های غرب در منطقه هنوز هم ادامه دارد؛ اما اولویت‌هایی که در گذشته برای غرب مطرح بود امروز تغییر کرده است. با خروج آمریکا از منطقه و به ویژه بعد از جنگ اوکراین و بحران‌هایی که به دنبال داشت، غرب تمام توجه خود را به شرق اروپا معطوف کرد تا در جنگ با روسیه بازنده نباشد.
تحلیل‌ها و پیش‌بینی‌های غرب در مورد جنگ اوکراین درست از آب در نیامد و امروز جنگ فرسایشی اوکراین آینده‌ای نامعلوم را برای غرب ترسیم کرده، آمریکا و اروپا تمام توان خود را در عرصه سیاسی و نظامی به کار بسته‌اند تا جنگ از اوکراین به سایر مناطق اروپا تجاوز نکند.
ازاین‌رو دگرگونی‌هایی در سیاست کشورهای حوزه خلیج‌فارس دیده می‌شود. کشورهایی که تا پیش‌ازاین در حوزه غرب به شمار می‌آمدند امروز نگرش‌های سیاسی جدیدی را دنبال می‌کنند. عربستان سعودی به‌عنوان لیدر کشورهای عربی منطقه در رأس صف این تغییرات ایستاده است.

آیا توافق بین ایران و عربستان از استحکام لازم برخوردار است و دو کشور می‌توانند در تصمیمات آتی خود روی این پیمان نوظهور تکیه کنند؟
ایران همواره خواهان داشتن روابطی دوستانه با کشورهای همسایه و کشورهای منطقه بود. اما اگر اراده تغییر در عربستان جدی باشد و به طور عمیقی در سیاست‌های خود بازنگری کند، از درگیری‌هایی که در منطقه دارد نجات پیدا می‌کند و این ظرفیت بزرگ این توافق برای عربستان است.
عربستان در هیچ کدام از نقاط درگیر به دستاوردی نرسیده و تنش‌های حاصل شده برای این کشور در وضعیت فرسایشی است. پیامدهای جنگ با یمن برای سعودی‌ها بسیار زیاد بود. حتی هم‌پیمانان غربی عربستان نیز نسبت به تبعات جنگ فرسایشی یمن ابراز نگرانی کرده‌اند.
جنگ یمن نه‌تنها دست آوردی برای سعودی‌ها نداشت؛ بلکه ادامه این جنگ می‌توانست ناامنی را به سایر نقاط منطقه سرایت دهد و چالش‌هایی در ابعاد اقتصادی، استراتژیک و همچنین در حوزه انرژی برای منطقه و جهان ایجاد کند.
از این رو می توان گفت امنیت در منطقه تا حدود زیادی به رفتار عربستان وابسته بود و این انتظار می رفت که ولیعهد جوان در سیاست های خود ارزیابی و بازبینی داشته باشد که این مرحله با عقب نشینی غرب از حوزه همپیمانان اش در خاورمیانه هم زمان شد.
امروز با توجه به افزایش سطح بحران ها در منطقه و جهان، کشور های حوزه خلیج فارس به دنبال آرامش هستند و همین اراده می تواند کشور ها را در مسیر همگرایی قرار دهد.