بزرگنمایی:

فاطمه قدم 
نشست «صدای زنان در اعتراضات اخیر» روز دوشنبه 07/09/1401 در مؤسسه رحمان با حضور سیمین کاظمی، جامعه‌شناس و فاطمه علمدار، روانشناسی اجتماعی و پژوهشگر علوم اجتماعی برگزار شد. این دو پژوهشگر ضمن اشاره به ناآرامی‌های اخیر و بررسی حضور زنان در آن، به روند تاریخی شکل‌گیری جنبش زنان از مشروطه تا امروز و اهمیت مطالبه‌گری و کنشگری زنان در کنار مردان اشاره کردند.

راه زنان از خانه تا خیابان
اولین سخنران، فاطمه علمدار، جامعه‌شناس با نگاهی به دوران صفویه گفت که ما از زمان صفویه گوشه چشمی به زندگی بهتر که به‌معنای سعادت اخروی تعبیر می‌شد، داشتیم. اما از دوران عباس‌میرزا بابت برون رفت از عقب ماندگی ایران، تصمیم بر مراوده با غرب شد که به‌تبع آن نگرش تازه‌ای شکل گرفت که تا امروز هم ادامه دارد. یک نگرش که به مدرنیته غربی باور دارد و نگرش مقابل که تأکید بر مدرنیته شرقی که از دل رویکرد منسجم اسلامی بیرون بیاید دارد. با تلاقی این دو دیدگاه از جریان انقلاب مشروطه ما فکر کردیم که می‌توانیم بخشی از ایده مدرنیته غربی و محدود کردن قدرت شاه و احیای قانون را با ایده مدرنیته شرقی ترکیب کنیم و با هم هم‌پوشانی ایجاد کنیم. 
با گذشت بیش از 116 سال از مشروطه در ایران، اما همچنان ایران مشروطه نشده است. البته در هیچ کشوری، مشروطیت در زمان کوتاه به وقوع نپیوست. در انگلستان، مشروطیت 600 سال، در فرانسه 200 سال و در آمریکا 200 سال به طول انجامید. در ایران هم پیروزی انقلاب مشروطه در سال 1285 به‌معنای مشروطه شدن نبود و آن اتفاق نقطه آغاز یک فرایند بود. زنان تا پیش از مشروطه، هم پای مردان اجازه حضور در جامعه و سوادآموزی داشتند. اما پس از مشروطیت، آنها نادیده گرفته شدند و این نقطه شروع نارضایتی زنان بود. تلاش‌های آنها پس از انقلاب مشروطه برای به رسمیت شناخته شدن بوده است. جامعه زنان همواره در حال تلاش برای ادغام اجتماعی و سیاسی و حرکت روبه‌جلو بوده و هست.
پس از انقلاب مشروطه، تلاش زنان موجب شد تا طی 10 سال از ضعیفه ناقص‌العقل به زنی تبدیل شوند که مورد خطاب قرار گیرد و سپس به‌مرورزمان به‌عنوان شهروند و ملت شناخته شده و حقوق و تکالیفی داشته‌باشند. پس زنان در اولین قدم سعی کردند فرو دستی خود در جامعه را برجسته کنند و در قدم بعدی، محرومیت خود را به روی جامعه بیاورند. در این زمان، مفهوم مام وطن و مادر رنجور میهن که نیاز به‌کمک دارد در مقابل تشبیه حاکمیت به پدر، شکل گرفت. زنان با استفاده از همین استعاره، نام دختران وطن را برای خود برگزیدند و شروع به حق‌خواه‌ی کردند.
اولین مطالبات آنها حول این موضوع بود که چرا برادران ما حق تلاش برای بهتر کردن وطن خود را دارند؛ ولی ما زنان چنین حقی نداریم؟ مگر ما خواهران شما نیستیم؟ شکل‌گیری مفهوم خواهران وطن در نشریات عصر مشروطه، تلاش برای به رسمیت شناخته شدن مشارکت سیاسی زنان بود.
این جریانات و تغییرات باعث شد تا به‌مرور حس مالکیت ناموسی با مفهوم‌پردازی برادر غیرتی در مردان نسبت به زنان به میان آید تا این احساس ممانعت برای ورود زنان به جامعه شود. این دقیقاً زمانی بود که نوعی تَکدُر جنسیتی ایجاد شد که هنوز هم نشانه‌های بازنمایی آن در سریال‌های طنز و گفتمان روزمره ما به‌شکل تبدیل روابط زنان و مردان به‌نوعی رابطه کودکانه غیرعقلانی و رقابتی که از خشمی فروخورده تاریخی برخاسته است، بازتولید و نشان داده‌می‌شود.
اولین کنش ساختارمند زنان برای احقاق حقوق و برابری‌خواهی، تلاش برای سوادآموزی زنان بود که با ادبیاتی چالشی خواستار تحصیل در مدارس می‌شدند. بعد از این آموزش مرحله شیوه ارتباط بین زنان و مردان در نشریات صورت پذیرفت و به‌مرور فضا به‌سمت ایجاد آگاهی نسبت به خشونت علیه مردان و زنان و همراهی هر دو جنسیت در کنار هم پیش رفت.
جامعه از گذشته و حال در مسیر خروج از فضای تک جنسیتی و ورود به ادغام جنسیتی بوده و نزاع امروز هم مثل گذشته، بر سر این است که حوزه عمومی به چه کسی تعلق دارد. زنان همواره در مسیر دوگانه تناقضات مکمل بودند و این مطالبه جامعه ما است. زنانی که از طرفی می‌خواهند مطابق روز باشند و از طرفی میل به عفیف ماندن و حفظ اصالت دارند. در زمان پهلوی باوجوداینکه ظاهراً زنان حقوق داشتند که امروز درباره آنها سخت‌گیری می‌شود، اما آن زمان هم با مسئله به رسمیت شناخته‌شدن گلاویز بودند. امروز هم باوجوداینکه زنان حق رأی دارند، کار می‌کنند و فرصت تحصیل برای آنها فراهم است اما این زخم اجتماعی به رسمیت شناخته شدن برای آنها همچنان باز است. به‌نوعی گویی زنان برای اینکه در فضای اجتماعی به رسمیت شناخته شوند، باید مرد شوند. به این ترتیب ادغام سیاسی و اجتماعی زنان از گذشته و تا امروز، هنوز صورت نگرفته‌است. اما آنچه امروز می‌بینیم این است که زنان در کنار مردان به‌بیان مطالبات خود می‌پردازند.
زنان، بیم‌ها و امیدها
مهمان بعدی این نشست، سیمین کاظمی، جامعه‌شناس، با اشاره به وقایع انقلاب 57 و مشروطه گفت که امروز حضور زنان در جامعه بسیار پررنگ‌تر از گذشته به چشم می‌آید. پس باید این عصیان و نافرمانی زنان در مقایسه با نگرش نظام سیاسی به مسئله زنان بررسی شود.
 از بعد انقلاب 57، تئوری‌پردازان ایده مفهوم «زن تراز انقلاب اسلامی» از زنانی می‌گویند که نه شرقی هستند و نه غربی. دیدگاهی تحقیرآمیز نسبت به زنان شرقی که اهل کارند و زنان غربی به‌عنوان ابژه جنسی. دیدگاهی که زن ایرانی را نه مشغول کار و زحمت می‌خواهد و نه زنی است که به‌دنبال جذابیت جنسی باشد. پس نقش مادری و تربیتی او به‌عنوان زن الگو بسیار برجسته می‌شود. برای ساخت چنین زنی، باید فضای مخصوص زنان ایجاد شود. 
زنان ایرانی به‌طور کلی از محدودیت‌های غیرمعمول مثل ممنوعیت ورود به ورزشگاه، تفکیک‌های جنسیتی، سخت‌گیری‌های مرتبط با موضوع حجاب و… گلایه‌مند بوده‌اند. همچنین موارد حقوقی نظیر قانون خانواده که حق طلاق و حضانت فرزند از زنان گرفته شده و یا نابرابری در سهم بری از منابع جامعه مثل اشتغال نابرابر و متزلزل و عمدتاً در بازار کار غیررسمی و موضوع خشونت علیه زنان که نادیده گرفته‌می‌شود، در مشارکت سیاسی نیز تعداد زنانی که در مجلس هستند و یا پست‌های مدیریتی دارند نسبت به سایر کشورها بسیار کم است. به‌علاوه نقض اختیار بر بدن و سخت‌گیری‌هایی که در حوزه بارداری و ممنوعیت دسترسی به و سایل پیشگیری وجود دارد، با موضوع سلامت زنان گره خورده‌است.
آنچه در جامعه شاهد آن هستیم این است که زنان با احیای سوژه زن غیر مطیع و عبور از حوزه خصوصی و ورود به حوزه عمومی، اعتراض خود را اعلام می‌کنند. این اتفاقی است که شکلی از امید را برای حرکت زنان در بستر جامعه تصویر می‌کند. زنان از نامرئی بودن در فضای اجتماعی گذر کرده و حالا با مرئی شدن در حال نشان دادن عاملیت خود هستند. زنان برخلاف کلیشه‌های جنسیتی دیگر ترسو و وابسته نیستند و حالا با صفاتی خطاب می‌شوند که پیش از این در توصیف مردان به کار می‌رفت.
اما نگرانی‌هایی که در رابطه با زنان وجود دارد این است که آیا حرکتی که با محوریت زنان آغاز شد، فرا طبقاتی است؟ به نظر می‌رسد که این اعتراضات از دل طبقه متوسط بیرون آمده و مطالبات آن طبقه را بروز می‌دهد و زنان تهی‌دست و روستایی غایب هستند. همچنین مطالبات این حرکت اخیر شفاف نیست و تنها معطوف به مسائل و سخت‌گیری‌های مرتبط با حجاب و مسئله تفکیک جنسیتی بوده است. اما مشخص نیست که زنان به‌طور خاص چه مطالبات دیگری را دنبال می‌کنند. همچنین مشخص نیست که آگاهی برابری‌خواه‌اند برای احقاق حقوق زنان تا چه حدی مورد توجه و حمایت است. از این رو لازم است که همه زنان حرکت اجتماعی خود را نقد کنند تا با مواضع و موقعیت‌های محدودتر و پیش‌بینی‌نشده‌تری مواجه نشوند.