رضا قاسم‌پور پژوهشگر و فعال فرهنگی و عضو شورای مرکزی حزب اراده ملت ایران
بزرگنمایی:
جستارگشایی
در جامعه‌ی سنتی و مردسالار ایران شفافیت با ساختار فکری و چارچوب ذهنی ما در تضادی بی‌امان بوده و در کوتاه‌مدت سر سازگاری با مدیریت آکواریومی نداریم. با خود روراست باشیم، چند درصد از ما به شفافیت مالیاتی پایبند هستیم؟ چند درصد از ما در امتحانات مجازی دی‌ماه تقلب نکردیم؟
مردها معمولاً سعی می‌کنند تا اطلاعاتی از خانواده‌شان بیرون درز نکرده و خودسانسوری نمایند و دور خانواده‌شان هاله‌ای از غبار بنشانند. اصولاً جمع‌های زنانه کلونی‌ها شفاف‌تری هستند. در میهمانی‌ها بین مردان اکثراً سخنان سیاسی و نامرتبط ردوبدل می‌شود، ولی برعکس خانم‌ها در اجتماعاتشان اسرار و رازهای خود را عمدتاً به اشتراک می‌گذارند و حتی با دادن کد واژه‌ها تهدیدات احتمالی از سوی جامعه را به یکدیگر گوشزد می‌نمایند. ما بیشتر علاقه‌مندیم در گرگ‌ومیش هوا و مبهمات قدم بزنیم و از نورافشانی در اکثر حوزه‌ها هراسان و گریزانیم. درحالی‌که شفافیت و گردش آزاد اخبار و اطلاعات از لوازمات دمکراسی‌خواهی و الزامات مردم‌سالاری است.
اندیشکده شفافیت در بوته عمل
«اندیشکده شفافیت برای ایران در سال 93 در پی دغدغه جمعی از پژوهشگران و کارشناسان عرصه حکمرانی و سیاست‌گذاری آغاز به کار کرد. این اندیشکده، زیرساخت و راه‌حل اصلی عمده مشکلات مهم کشور را در تحقق مفهوم «شفافیت» و مفاهیم مرتبط با آن نظیر مشارکت و نظارت همگانی، مدیریت تعارض منافع، مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی، پیشگیری و مبارزه با فساد و کارآمدی می‌داند.» تلاش این اندیشکده ایجاد شفافیت در تصمیمات کلانی همچون رأی‌گیری و موضع‌گیری نمایندگان در خصوص طرح‌ها و لوایح حساس می‌باشد.
هیچ‌کس فوق نظارت نیست
«شفافیت یک بستر نظارتی است که حس دیده‌شدن توسط عموم مردم را به وجود می‌آورد و وقتی این حس به وجود بیاید، مسئولان رفتارشان را تغییر می‌دهند و کاهش انحرافات و فساد در عرصه حکمرانی اتفاق می‌افتد. حس دیده‌شدن توسط مردم چند فایده برای صاحبان مناصب دارد: خودکنترلی، مشارکت مردم در عرصه حکمرانی، افزایش کارایی، کاهش فساد و…»
«هیچ‌کس فوق نظارت نیست. خود رهبری هم فوق نظارت نیست، چه برسد به دستگاه‌های مرتبط با رهبری؛ بنابراین همه باید نظارت شوند. نظارت بر کسانی که حکومت می‌کنند، چون حکومت به طور طبیعی به معنای تجمع قدرت و ثروت است؛ یعنی اموال بیت‌المال و اقتدار اجتماعی و اقتدار سیاسی در دست بخشی از حکام است. برای این‌که امانت به خرج دهند و سوءاستفاده نکنند و نفسشان طغیان نکند، یک کار لازم و واجب است و باید هم باشد.» (مقام معظم رهبری - 09/12/1379)
شفافیت؛ پیش‌نیاز پاسخگویی
«شفافیت همواره رابطه تنگاتنگی با پاسخگویی دارد. در واقع هدف از درخواست شفافیت اجازه دادن به شهروندان یا دولت‌هاست تا سایرین را در قبال سیاست‌ها و عملکردهایشان پاسخگو نگه دارند؛ بنابراین شفافیت را می‌توان به منزله اطلاعاتی دانست که از سوی نهادها منتشر می‌شوند و مربوط به ارزیابی این نهادهاست.» «اطلاعات تولید شده به‌وسیله‌ی شهروندان و یا به نمایندگی از آنها، به‌مثابه جریان خون و عامل حیات اقتصاد و ملت است.»
شفافیت و رضایت عمومی
«شفافیت از یک سو سریع‌ترین، کم‌هزینه‌ترین، ساده‌ترین، مبنایی‌ترین و قابل‌اعتمادترین سازوکار برای مبارزه با فساد (پیشگیری، کشف و درمان)، افزایش مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی، ارتقاء شایسته‌سالاری، مشارکت فعال و مؤثر مردمی، کاهش هزینه و زمان، و در نتیجه افزایش کارآمدی و سرمایه‌ی اجتماعی است.» «شفافیت به‌عنوان یک کلان‌پارادایم عینک جدیدی در حل مسائل به ما ارائه می‌دهد. شفافیت به‌جای رویکرد مچ‌گیری و مجازات مجرمین بعد از وقوع جرم، رویکرد پیشگیری از ایجاد فساد و ناکارآمدی را به‌عنوان رویکرد اصلی خود در نظر می‌گیرد و تلاش دارد از ایجاد بسترهای شکل‌گیری فساد جلوگیری کند.»
محصولات ارگانیک شفافیت
افزایش مشارکت و نظارت مردمی، تسهیل همکاری‌های بین سازمانی در دستگاه‌های اجرایی، افزایش مسئولیت‌پذیری و الزام پاسخگویی مسئولین، پیشگیری و مبارزه با ایجاد فساد و همچنین ارتقاء اعتماد و سرمایه اجتماعی حاکمیت را می‌توان از محصولات ارگانیک شفافیت تلقی نمود.
کیش‌ومات شفافیت در مجلس
مجلس جوان و انقلابی یازدهم با شعار شفافیت و کارآمدی در نبردی یک‌طرفه سلطان فاتح کرسی‌های مجلس شده است. امروز در بررسی طرح شفافیت آش چنان شور شده که ناگاه صدای رئیس مجلس نیز درآمد و آن دیگری می‌گوید که نمایندگان نفهمیده‌اند که به چه رأی دادند!
حال باید دید امثال آقای پناهیان که در مقوله شفافیت جامه‌دران رو به مجلس دهم خروج مختار می‌نمود، امروز چه واکنشی خواهد داشت؟!