بزرگنمایی:

به دنبال چاپ کتاب راقمان انقلاب‌ها اثر مشهور متفکر و نویسنده مصری- سلامه موسی- به زبان فارسی توسط انتشارات حزب اراده ملت ایران؛ شایسته دیدیم که در بخش اندیشه نشریه اراده ملت به بازنشر مقاله “ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻛﻨﺶ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﻪ ﻣﻮﺳﻲ در ﻋﺮﺻﺔ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ” نوشته خانم دکتر یاسمن یاری بپردازیم. این مقاله قبلا در نشریه ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم (ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ/ ﺷﻤﺎره 29/ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 1395) به چاپ رسیده است. خانم دکتر یاری در این مقاله تفکر و زندگی سلامه موسی را در دو عرصه اندیشه و سیاست مورد بررسی قرار داده است.

مقدمه
ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ در ﻣﺼﺮ، ﺑﺎ ﻣﺘﻔﻜﺮان ﻏﻴﺮﺑﻮﻣﻲ راه ﺧﻮد را ﺷﺮوع ﻛﺮد؛ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ ﻛﻪ از دﻳﺎر ﺷﺎﻣﺎت و از ﭘﻲ رﻫﺎﻳﻲ از اﺳﺘﺒﺪاد ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﻴﺪ ﺛﺎﻧﻲ، راﻫﻲ ﻣﺼﺮ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ، اﻣﺎ ﺳـﻼﻣﻪ ﻣﻮﺳـﻲ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ ﻣﺼﺮی ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻋﺮﺻـﺔ اﻳـﻦ ﻣﻜﺘـﺐ ﮔﺬاﺷـﺖ و در ﻣﻴـﺪان اﻧﺪﻳﺸـﻪ و ﺳﻴﺎﺳـﺖ، ﻣﺠﺎﻫﺪتﻫﺎی ﻓﺮاوان ﻛﺮد؛ ﺑﺮﺧﻼف ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎی ﻣﻬﺎﺟﺮ ﻛﻪ ﺣﻮزه اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﻣﺄﻣﻨﻲ اﻣﻦ ﺑﺮای ﮔﺴﺘﺮش اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻣﺒﺎرزات ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ.
ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎی ﺳﻼﻣﻪ ﻣﻮﺳﻲ در ﺣﻮزه ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت، ﻧﮕﺎرش ﻛﺘﺎب و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ورود ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ، ﺑـﺎ اﻳﺠﺎد ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺣﺰب ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ ﻣﺼﺮی، ﺑﻪ اﻳﻦ او و ﺷﻨﺎﺧﺖ زﻧﺪﮔﻲ وی، اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋهای ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ. اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ ﺑﺎزﺧﻮاﻧﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎی ﺳﻼﻣﻪ ﻣﻮﺳﻲ، ﺗﺼـﻮﻳﺮی از ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴـﻢ ﻣﺼﺮی، آن ﻫﻢ در ﺑﺮﻫﻪﻫﺎی ﺣﺴﺎس ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﻦ ﻣﻤﻠﻜﺖ اراﺋﻪ دﻫﺪ؛ ﺣﺴﺎس ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ درﺳـﺖ در ﻫﻤﻴﻦ زﻣﺎن، ﻣﺒﺎرزات ﻣﺮدﻣﻲ ﺑﺮای ﻛﺴﺐ اﺳﺘﻘﻼل ﻣﺼﺮ در ﺟﺮﻳﺎن اﺳﺖ. اﻧﻘﻼب 1919م. در ﭘﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ اول آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد. ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺴﻴﺎری از ﻛﺸﻮرﻫﺎی دﻳﮕﺮ ﺟﻬﺎن، ﭘـﺲ از اﻧﻘﻼب 1917م. روﺳﻴﻪ، از اﻳﻦ اﻧﻘﻼب ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧـﺪ و ﺟﻬـﺎن ﺑـﺎ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴـﻢ و ﻛﻤﻮﻧﻴﺴـﻢ، ﻣﻲرﻓﺖ ﺗﺎ ﭼﻬﺮهای ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت ﻳﺎﺑﺪ. اﻳﻦ ﻣﻮارد، اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ را در زﻣﺎﻧـﺔ ﺧـﻮﻳﺶ ﺑـﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺳﺎزد و ﻛﺎر ﺑﺮ روی اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎی ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻓﻜﺮی او را ﺑﺮای ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﺮﻳﺎن ﻓﻜﺮی ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ در ﻣﺼﺮ را ﺧﻮاﺳﺘﺎرﻧﺪ، ﻻزم ﻣﻲﻛﻨﺪ.
در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ و در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ، اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺳﻼﻣﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻣﻮرد ﺑﺎزﺧﻮاﻧﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﮔـﺎم ﺑﻌﺪی ﻛﻨﺶ ﺳﻴﺎﺳﻲ وی ﺑﺮرﺳﻲ و واﻛﺎوی ﺷﺪه اﺳﺖ. اﻣﻴﺪوارﻳﻢ ﻛﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺖ اﻳـﻦ ﻣـﺮد، ﺑـﻪ درک ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ در ﻣﺼﺮ در ﻧﻴﻤﺔ ﻧﺨﺴﺖ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ.

ﺳﻼﻣﻪ ﻣﻮﺳﻲ در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ
زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ درﺑﺎره ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ، در واﻗﻊ از ﻣﻜﺘﺒﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻧﻜﻪ ﺑﺎ ﻗﻠﻢ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺎ ﻛﻨﺶ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮ ﺟﻬـﺎن ﻣـﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔـﺬار ﺑﺎﺷـﺪ؛ ﺗﺄﺛﻴﺮی ﻛﻪ ﻛﺸﻮری از آن دور ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﺗﺤﻮﻻت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﻴﭻ ﻣﺮدﻣﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ را ﻧﻤـﻲﺗـﻮان ﺑﺪون اﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮات درک ﻛﺮد. واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴـﻢ در ﻫـﻴﭻ ﺟـﺎی دﻧﻴـﺎ، ﻓﻠﺴـﻔﻪ و ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪ را دﭼﺎر ﺗﺤﻮل ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﻧﻜﺮد، ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻋﺮﺻﺔ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺮﺻـﺔ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ و ﻣﺒﺎرزات ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ. ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻫﻢ از آﻣﻮزهﻫـﺎی ﻳﻜـﻲ از ﺑﺰرﮔـﺎن اﻳـﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن را ﻓﻘﻂ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﻬﺎن ﻧﻤﻲداﻧﺴﺖ، ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺪف اﺻـﻠﻲ را در ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﻲدﻳﺪ، اﻣﺎ در ﻣﺼﺮ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻌﻜﻮس ﻳﺎﻓـﺖ. ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴـﻢ، در ﺣـﻮزه اﻧﺪﻳﺸـﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﻓﺮاوان اﻳﺠﺎد ﻛﺮد و ﺣﺮفﻫﺎی زﻳﺎدی ﺑﺮای ﮔﻔﺘﻦ داﺷﺖ، اﻣﺎ در ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻤـﻞ، ﭼﻨـﺪان ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺒﻮد و ﺑﺎ ﻣﻮاﻧﻊ ﺟﺪی ﺑﺴﻴﺎری روﺑﻪرو ﺷﺪ. ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﻼﻣﻪ را ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻋﺮﺻﺔ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻓﻌﺎل ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﺗﺎ در ﻣﻴﺪان ﺳﻴﺎﺳﺖ.
اﻳﻨﻜﻪ از ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﺣﺰﺑﻲ ﺑﺎ ﮔﺮاﻳﺸﺎت ﭼﭗ، در ﻣﺼﺮ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻛـﺎر ﻛـﺮد، ﭘﺮﺳﺸـﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ آن ﭘﺎﺳﺦ ﻗﻄﻌﻲ داد. از اﺑﺘـﺪای ﻗـﺮن ﺑﻴﺴـﺘﻢ، اﺣﺰاﺑـﻲ ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﺷـﺪﻧﺪ ﻛـﻪ ﻣﺮاﻣﻨﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﻮد، اﻣﺎ در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺣﺰاب، ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ ﻧﺒﻮدﻧﺪ. در ﺳﺎلﻫﺎی ﻧﺨﺴﺖ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ، ﺣﺰب اﻻﺷﺘﺮاﻛﻲ اﻟﻤﺒﺎرک را ﻣـﻲﺑﻴﻨـﻴﻢ ﻛـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ دﻛﺘـﺮ ﺣﺴـﻦﺟﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ.
ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ اراﺋﻪﺷﺪه از ﺳﻮی اﻳﻦ ﺣﺰب، ﺑﻴﺸﺘﺮ روح اﺧﻼﻗﻲ داﺷﺖ و ﺑﻪ ﺗﺤـﻮل اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ، ﺑـﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ، ﺗﻮﺟﻪ و ﻋﻨﺎﻳﺘﻲ ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲداد. در ﺳﺎل 1909م. ﺣﺰب دﻳﮕﺮی ﺑﺎ ﻧﺎم ﺣﺰب» اﻟﻌﻤﻞ ﺑﺎﻟﻘﻄﺮ اﻟﻤﺼﺮی و اﻟﺴﻮدان«، ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻴﺪﻣﺤﻤﺪ از اﺻﺤﺎب ﺣـﺮف دﺳـﺘﻲ اﻳﺠـﺎد ﺷـﺪ. ﻫـﺪف از ﺗﺄﺳﻴﺲ اﻳﻦ ﺣﺰب، اﻳﺠﺎد ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﻛﻞ اﺻﻨﺎف و اﺗﺤﺎدﻳﻪﻫﺎی ﻛﺎرﮔﺮی ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ از ﺣﻘﻮق اﻳﺸﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ. اﻳﻦ ﺣﺰب ﺑﺮای ﻛﺎرﮔﺮان، ﺗﻈﺎﻫﺮات و اﻋﺘﺼﺎب ﺑﻪ راه ﻣﻲاﻧـﺪاﺧﺖ، ﻣﺜﻼً ﻳﻚ ﺑﺎر ﻋـﺪهای از ﻧﺠـﺎران، آﻫﻨﮕـﺮان،ﺑﻨّﺎﻫـﺎ و ﻧﻘﺎﺷـﺎن را ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ ﻛﺴـﺎدی وﺿـﻌﻴﺖ ﺳﺎﺧﺖوﺳﺎز و ﺑﺤﺮان اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻛﺸﺎﻧﺪ. در ﻣﺎرس 1909م. ﺗﻈﺎﻫﺮاﺗﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐ داد ﻛﻪ در آن ﺷﻌﺎر»أﺣﺴﻦ اﻟﻤﺒﺎدیء ﻫﻮ ﻣﺒﺪأ اﻻﺷﺘﺮاﻛﻴﻪ« ﺳﺮ دادﻧﺪ؛ و ﻳﺎ اﻋﺘﺼﺎب ﭼﻬﺎرﻫﺰار ﻧﻔﺮی راه آﻫﻦ را ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ.  اﻣﺎ اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖﻫﺎ ﺻﻮرت ﺟﺪی ﻧﻴﺎﻓﺖ و ﻣﺤﺪود ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ.
اوﺿﺎع ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ، ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺼﺮ در ﻋﺮﺻﺔ ﺻﻨﻌﺖ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺖ. ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﺪرت ﺻﻨﻌﺖ در ﻣﺼﺮ، ﺗﺤﺮﻛﺎت ﻛﺎرﮔﺮی ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ و ﻣﺼﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ و ﻣﻌﻀﻼﺗﺶ از ﻧﺰدﻳﻚ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﺮد. ﻃﺒﻘـﺔ ﻛـﺎرﮔﺮ، ﺑـﺎ ﺷـﺮاﻳﻂ ﺳـﺨﺘﻲ زﻧﺪﮔﻲ را ﺳﭙﺮی ﻣﻲﻛﺮد، دﺳﺘﻤﺰدﻫﺎی ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪﻛﻲ در ﻗﺒﺎل ﻛﺎر ﻃﺎﻗﺖﻓﺮﺳﺎ درﻳﺎﻓـﺖ ﻣـﻲﻛـﺮد؛ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اوﻗﺎت ﻛﺎری در ﺣﻮزه ﺣﻤﻞوﻧﻘﻞ ﺳﻴﺰده ﺳﺎﻋﺖ در روز ﺑـﻮد، در ﻛﺎرﺧﺎﻧـﺔ رﻳﺴـﻨﺪﮔﻲ و ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﻲ اﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺑﻪ ﻫﻔﺪه ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻲرﺳﻴﺪ و ﻗﻴﻤﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﺎور ﻧﻜﺮدﻧﻲ رو ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑـﻮد. ﻛﺎرﮔﺮان در روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ از ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺨﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻠﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ و از اوﺿـﺎع ﺧـﻮد ﺑـﺮای ﻣـﺮدم ﻣﻲﻧﻮﺷﺘﻨﺪ. در ﻫﻤﻴﻦ اوﺿﺎع ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺮان ﺑﻪ اﻳﺠﺎد و ﺗﺄﺳﻴﺲ اﺗﺤﺎدﻳﻪﻫﺎ و ﺟﻤﻴﻌـﺖﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﺮای ﺧﻮﻳﺶ روی آوردﻧﺪﺳﺮﻋﺖ. اﻳﺠﺎد اﻳﻦ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻧﺴﺒﺘﺎً زﻳﺎد ﺑﻮد: در ﺳﺎل 1899م. ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﺎرﮔﺮان ﭘﻞﺳﺎزی، در ﺳﺎل 1901م. ﺟﻤﻌﻴﺖ اﺗﺤﺎد ﻛﺎرﮔﺮان ﺧﻴﺎط، در 1901م. ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﺎرﮔﺮان ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ، در ﺳﺎل 1902م. ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛـﺎرﮔﺮان ادوات ﻣﻌـﺪﻧﻲ و اﺗﺤﺎدﻳـﻪ ﻛـﺎرﮔﺮان ﺻـﻨﺎﻳﻊ دﺳـﺘﻲ، اﺗﺤﺎدﻳـﻪﻛﺎرﮔﺮان ﺗﻠﮕﺮاف و ﺗﺮاﻣﻮا و راه آﻫﻦ. اﻳﻦ اﺗﺤﺎدﻳﻪﻫﺎ و ﺟﻤﻌﻴـﺖﻫـﺎی ﻛـﺎرﮔﺮی، زﻣﻴﻨـﺔ اﺗﺤـﺎد و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﻳﻦ ﮔﺮوه را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺻﺪای اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﮔﻮش دﻳﮕﺮاﻧﻲ ﻣـﻲرﺳـﺎﻧﺪ ﻛـﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻛﺎری اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ. در اﻳﻦ دوران، ﻛﺎرﮔﺮان ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻈﺎﻫﺮات و اﻋﺘﺼﺎﺑﺎت ﺧﻮﻳﺶ واﻗﻒ ﺷﺪﻧﺪ. آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻧﻴﺰ ﭘﻲ ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ، زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز آﻳﻨﺪهای ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﺑﺮای اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ. اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ، ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ اول ﭘﻴﺶ آﻣﺪ؛ درﺳﺖ ﻫﻤﺎن زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ اول ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ و ﺟﻬﺎن ﭘﺮﺗﻼﻃﻢ، ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻪ ﻗـﺪرت رﺳﻴﺪن ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ در روﺳﻴﺔ ﻛﺒﻴﺮ ﺷﺪ. ﻣﺼﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻗﺪاﻣﺎت ﺟﺪی در ﺣﻮزه ﻣﺒـﺎرزات ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴـﺘﻲ وارد ﻋﺮﺻﺔ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﺪ. اﻧﻘﻼب اﻛﺘﺒﺮ روﺳﻴﻪ ﻧﻘﺸﻲ ﺑﺰرگ در اﻧﻘﻼبﻫﺎی ﻛﺸﻮرﻫﺎی زﻳﺮ ﺳـﻠﻄﻪ داﺷﺖ؛ اﻧﻘﻼبﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺟﻬـﺎن را درﻧﻮردﻳـﺪ. از ﺷـﺮق دور ﺗـﺎ آﻣﺮﻳﻜـﺎی ﺟﻨـﻮﺑﻲ، ﻛﺸﻮری ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ اﺛﺮات اﻳﻦ اﻧﻘﻼب روﺑﻪرو ﻧﺸﻮد.
در ﺳﺎل 1922م. اﺣﻤﺪ رﻓﻌﺖ ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻛﺘﺎب رﺳﻤﻲ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺖﻫﺎی روﺳـﻲ را ﻛـﻪ ﻟﻨﻴﻦ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻛﺮده ﺑﻮد، ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮد. اﻳﻦ ﻛﺘﺎب »دوﻟﺖ و اﻧﻘﻼب« ﻧﺎم داﺷﺖ. اﺣﻤﺪ رﻓﻌﺖ در ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻛﺘﺎب از ﺗﺤﻮﻻت ﻧﺎﺷﻲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ اول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ. او ﺑﺎ اﻣﻴﺪی ﺑﺎور ﻧﻜﺮدﻧﻲ از ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪن ﻛﺎر دول اﺳﺘﺒﺪادی و اﺳﺘﻌﻤﺎری و ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺘﻢ و ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻛﺸﻴﺪن ﻣﻠﺖﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ اﻳﻦ دوﻟﺖﻫﺎ، ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ. او از رؤﺳﺎی ﺑﺰرﮔﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﺗﺪﺑﻴﺮ و ﺣﺰم اﻳﺸﺎن، ﺑﻴﺪاری ﻣﻠﺖﻫﺎ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﺪ و ﺑﻪ ﻛﻤﺎل رﺳﻴﺪن ﻛﺎر اﻳﺸﺎن ﻓﻮاﻳﺪی دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻠﺖﻫﺎ ﺧﻮاﻫـﺪ رﺳـﻴﺪ.  اﻳـﻦ ﮔﻔﺘـﺎر اﺣﻤﺪ رﻓﻌﺖ ﻧﺸﺎن از ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻧﻘﻼب اﻛﺘﺒﺮ روﺳﻴﻪ در اذﻫﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ دارد. اﻣﻴﺪی ﻛﻪ در دل ﻣﻠﺖﻫﺎ ﺑﺮای اﻳﺠﺎد ﺗﺤﻮل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﺪ. ﻧﮕﺎﻫﻲ ﻛﻪ اﻧﻘﻼب ﺑﺮ ﺿﺪ اﺳﺘﺒﺪاد را ﻣﻤﻜـﻦ ﻣـﻲﺳـﺎﺧﺖ، ﺑـﺎ ﺳﻘﻮط ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺰارﻫﺎ اﻣﻜﺎﻧﭙﺬﻳﺮ و آﺳﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ.
ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺛﺮات ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ اول، ﺗﻮﺳﻌﺔ ﺻـﻨﻌﺖ در ﻣﺼـﺮ و اﻧﻘـﻼب اﻛﺘﺒـﺮ روﺳﻴﻪ، ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻧﻘﻼب 1919م. ﻏﺎﻓﻞ ﻣﺎﻧﺪ. ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ اﺷـﺎره ﺷـﺪ، ﻛـﺎرﮔﺮان ﻣﺼﺮی ﺑﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻋﺘﺼﺎﺑﺎت ﻛﺎرﮔﺮی آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻧﺪ و اﻫﻤﻴﺖ ﻛﺎر ﺧﻮد را درک ﻛﺮدﻧﺪ. آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﺗـﻼشﻫـﺎ و آزﻣﻮدهﻫﺎی ﺧﻮﻳﺶ را در اﻧﻘﻼب 1919م. ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدﻧـﺪ؛ ﻣـﺜﻼً در  13ﻣـﺎرس 1919م. ﻛـﺎرﮔﺮان ﺗﺮاﻣﻮا و ﻣﺘﺮو، ﻳﻚ اﻋﺘﺼﺎب وﺳﻴﻊ و ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ. اﻳـﻦ اﻋﺘﺼـﺎب، راهﻫـﺎی ﻣﻮاﺻـﻼﺗﻲ ﻛﺸﻮر را دﭼﺎر اﺧﺘﻼل ﻛﺮد. آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ اﻋﺘﺼـﺎﺑﺎت ﺗﻘﺎﺿـﺎﻫﺎ و ﻣﻄﺎﻟﺒـﺎت اﻗﺘﺼـﺎدی را ﻧﻴـﺰ ﻣﻄـﺮحﺳﺎﺧﺘﻨﺪ. اﻳﻦ اﻋﺘﺼﺎﺑﺎت و ﺧﺮاﺑﻜﺎریﻫﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ زﻳﺎدی در ﭘﻴﺮوزی اﻧﻘﻼب اﻳﺠﺎد ﻛﺮد. اﻳﻦ رﺧـﺪادﻫﺎ، اﻫﻤﻴﺖ ﻃﺒﻘﺔ ﻛﺎرﮔﺮ در ﺗﻼش ﺑﺮای اﺳﺘﻘﻼل و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ را ﺑﻪ ﻣﺘﻔﻜﺮان اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻧﺸﺎن داد.
در اواﺧﺮ زﻣﺴﺘﺎن 1919-1918م. ﻓﻜﺮ اﻳﺠﺎد ﺣﺰب ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴـﺖ ﻣﺼـﺮ، در ﻣﻴـﺎن ﺑﻌﻀـﻲ از روﺷﻨﻔﻜﺮان ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ. در اﺑﺘﺪای اﻣﺮ اﻓﺮادی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺒﺪاﷲ اﻳﻨﺎﻧﻲ، ﺣﺴﻨﻲ اﻟﻌﺮاﺑﻲ و ﺳﻼﻣﻪ ﻣﻮﺳﻲ اﻳـﻦ ﺣﺰب را ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ. اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺧﺎرﺟﻲﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ژوزف روزﻧﺘﺎل و آﻧﺘﻮان ﻣـﺎرون ﭘﻴﻮﺳـﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﺣﺰب ﻧﻘﺶ ﻛﻠﻴﺪی اﻳﻔﺎ ﻛﺮدﻧﺪ. اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺎم ﺑﺮای ورود ﺳﻼﻣﻪ ﻣﻮﺳﻲ در ﻋﺮﺻـﺔ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻮد. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻣﻐﺰ ﻣﺘﻔﻜﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر، ﺳﻼﻣﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻮده اﺳـﺖ. اﻟﺒﺘـﻪ ﺑـﻪ ﮔﻔﺘـﺔ رﻓﻌـﺖ ﺳﻌﻴﺪ، ﺳﻼﻣﻪ ﻣﻮﺳﻲ در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ را ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﻨﺪ و ﻫﺪف از اﻳﺠﺎد اﻳﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در زﻣﻴﻨﺔ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ ﻗﺮار دﻫﺪ. او ﺑـﻪ آﮔـﺎﻫﻲ ﺑﺨﺸـﻴﺪن، ﺑـﻴﺶ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲداد، وﻟﻲ روزﻧﺘـﺎل او را ﻗـﺎﻧﻊ ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﺣـﺰب ﺗﺄﺳـﻴﺲ ﻛﻨﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺗﻤـﺎم ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻧﺪ، اﻣﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ از ﭼﭗﮔﺮاﻫﺎ ﺑﺎ ﮔﺮاﻳﺶﻫـﺎی ﻣﺨﺘﻠـﻒ، اﻳـﻦﺣﺰب را ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ و اﻳﻦ ﻧﺎﻫﻤﮕﻨﻲ ﻧﻘﻄﻪ ﺿﻌﻒ ﺣﺰب ﺑﻮد.
ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺣﺰب ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ ﻣﺼﺮی، ﺗﻌﺪاد ﻛﺎرﮔﺮان در ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﺼﺮ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺣﺪی ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﻮان در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎی ﺳﻴﺎﺳﻲ، اﻣﻜﺎن ﺣﻀﻮر ﻣﺆﺛﺮ و ﮔﺴﺘﺮده آﻧﺎن را ﻣﺘﺼﻮر ﺷﺪ. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻳـﺪ ﻫﺪف اﺻﻠﻲ در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ اﻳﺠﺎد اﻳﻦ ﺣﺰب، اﺗﺤﺎد زﺑﺎﻧﻲ ﺑـﺮای اﺗﺤﺎدﻳـﻪﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ در ﻣﺼـﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻣﻜﺎن درﺧﻮاﺳﺖ اﺻﻼﺣﺎت در وﺿﻌﻴﺖ ﻛﺎرﮔﺮان، در ﻣﺠﻠﺲ ﻓـﺮاﻫﻢ آﻳﺪ. اﻳﻦ ﺣﺰب، اﺗﺤﺎدﻳﻪﻫﺎی ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ ﺑﺮای ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﻴﻼن ﻣﺪارس ﺻﻨﻌﺘﻲ اﻳﺠﺎد ﻛﺮد؛ ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻣﺪارس ﺷﺒﺎﻧﻪ و روزاﻧﻪ ﺑﺮای آﻣﻮزش ﻓﺮزﻧﺪان ﻛﺎرﮔﺮان ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﺮد. اﻳﻦ ﻣـﺪارس راﻳﮕـﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ. ﺣﺰب، اﻋﺘﺼﺎﺑﺎت زﻳﺎدی ﺑﺮای اﻳﺠﺎد ﺗﻐﻴﻴﺮ در وﺿﻌﻴﺖ ﻛﺎرﮔﺮان، در ﺳﺎل  1921 و 1922م. ﺗﺮﺗﻴـﺐ داد و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش اﺗﺤﺎدﻳﻪﻫﺎ و ﺗﻼش ﺑﺮای ﻛﻨﺘﺮل ﻛﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ ﻛـﺮد. در ﺳـﺎل  1922م. اﺗﺤـﺎد اﺗﺤﺎدﻳﻪﻫﺎی ﻣﺼﺮی را ﺗﺸﻜﻴﻞ داد و ﺑﻪ اﺗﺤﺎد ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺗﺤﺎدﻳﻪﻫـﺎ  «propi Intern» ﭘﻴﻮﺳـﺖ. ﺣـﺰب ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻣﺼﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در 1921م. ﺑﻪ ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻛﻨﮕﺮه ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ(اﻧﺘﺮﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎل ﺳﻮم) ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ و اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮش ﺣﺰب ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻤﻴﻨﺘﺮن را ﻓﺮاﻫﻢ آورد. ﺑﺨﺶ ﻣﻴﺎﻧﻪروﺗﺮ آن ﺑـﻪ رﻫﺒـﺮی ﺳـﻼﻣﻪ ﻣﻮﺳﻲ، ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﻨﺎن و ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﻓﻬﻤﻲ، ﺑﺎ ﻫﻤﺴﻮ ﺷﺪن ﺑﺎ وﻓـﺪ و ﻣﻴﺎﻧـﻪرو ﻧﺸـﺎن دادن ﺧـﻮد، ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ وﻳﮋهای ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ. اﻳﻦ ﺣﺰب ﻛﻪ در ﻗﺎﻫﺮه ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻣـﻲﻛـﺮد، در روز  29 اﮔﻮﺳـﺖ 1921م. ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ اﻃﻼع ﻋﻤﻮم رﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ، ﻣﻮارد زﻳﺮ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﺪ:
ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ:
1.  آزادی ﻣﺼﺮ از ﻳﻮغ اﺳﺘﻌﻤﺎر و ﺑﻴﺮون راﻧـﺪن اﺳـﺘﻌﻤﺎر از وادی ﻧﻴـﻞ؛
2.  ﺗﺄﻳﻴـﺪ آزادی ﻣﺮدم در ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮدﺷﺎن و اﻳﺠﺎد راﺑﻄﺔ ﺑﺮادری ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﻠﺖﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺴﺎوات و ﺳﻮد دوﺟﺎﻧﺒﻪ؛
3.  ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎر؛
4.  ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﻳﻜﺘـﺎﺗﻮری و ﻧﻈـﺎﻣﻲ-ﮔﺮی؛
5.  ﻟﻐﻮ ﻣﻌﺎﻫﺪات ﺳﺮی.
ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی:
1.  رﻓﻊ ﺗﻀﺎد ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ و ﺑﻬﺮهﻛﺸﻲ از ﻳﻚ ﮔـﺮوه ﺗﻮﺳـﻂ ﮔﺮوﻫـﻲ دﻳﮕـﺮ، رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻛﺮدن اﺳﺘﺒﺪاد و ﭘﺎﻳﻪرﻳﺰی ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻮل ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ، ﺑﺮاﺑﺮی در ﺗﻮزﻳﻊ ﺛﺮوت ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺳﻮد ﺣﺎﺻﻞ از آن ﺑﺮای ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم؛
2.  ﺗﻮزﻳﻊ ﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﺑﺮ اﺳـﺎس ﻗـﺎﻧﻮن ﺗﻮﻟﻴـﺪ و ﻛﻔﺎﻳـﺖ ﻓﺮدی، در ﻣﻴﺎن ﻛﺎرﮔﺮان؛
3.  از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻣﺸﻜﻼت ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداری.
ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ: 
1.  آﻣﻮزش ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ و راﻳﮕﺎن ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ﻣﻤﻠﻜﺖ، اﻋﻢ از زن و ﻣﺮد و ﻧﺸﺮ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺻﺤﻴﺢ در ﻣﻴﺎن ﻫﻤﺔ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﻠﺖ؛
2.  اﻗﺪام ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد وﺿﻌﻴﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺎرﮔﺮان؛
3.  ﺗﻼش ﺑﺮای اﻳﺠﺎد آزادی زن ﺷﺮﻗﻲ و ﺗﺮﺑﻴﺖ و آﻣﻮزش ﺻﺤﻴﺢ او. 
در اﻳـﻦ زﻣـﺎن، ﺑﺮﺧـﻲ ﻧﺸـﺮﻳﺎت ﺗﻼش داﺷﺘﻨﺪ از ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ، ﺑﻪ ﻧـﻮﻋﻲ ﻣـﺪاﻓﻊ ﺣـﺰب ﻧﻴـﺰ ﻣﺤﺴـﻮب ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺸﺮﻳﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ روح اﻟﻌﺼﺮ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣـﺪاﻓﻊ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴـﻢ ﺑﻮدﻧـﺪ و در اﻳـﻦ ﻣـﻮرد ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﻲ و ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﺑﻪ ﭼﺎپ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪﻧﺪ، ﺑﻪ دﻓﺎع از ﺣﺰب ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ارﮔﺎن اﻳﻦﺣﺰب ﺷﺪﻧﺪ، اﻣﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺣﺰب ﻧﻴﺰ ﻛﻢ ﻧﺒﻮد. روزﻧﺎﻣﻪای ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﻻﻫـﺮام، ﻣﻘـﺎﻻت ﺗﻮﻓﻨـﺪهای ﺑـﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺣﺰب ﺑﻪ ﭼﺎپ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ. اﻟﻠﻮاء در ﻣﻘﺎﻻت ﺧﻮد ﺗﻼش داﺷﺖ ﺑﻪ ﻣـﺮدم اﻟﻘـﺎ ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪاوﻟﻮﻳﺖ ﺑﺎ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﻲ اﺳﺖ و ﺣﺘﻲ وﺟﻮد ﺣﺰب ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻳﺎ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﺮد
ﺣﺰب در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ورود ﺑﻪ ﻣﺠـﺎﻟﺲ ﻣﺤﻠـﻲ و ﻣﻠـﻲ، اﻣﻜـﺎن ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ را ﺑـﺮایﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آورد، ﺑﻪ اﻳﺠﺎد اﺗﺤﺎدﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮای ﻛﺎرﮔﺮان و ﻛﺸﺎورزان ﺑﭙﺮدازد و از ﻃﺮﻳـق ﻧﺸﺮﻳﺎت ﺑﻪ ﻧﺸﺮ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮد ﻣﺒﺎدرت ورزد. ﺣﺰب ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴـﺘﻲ ﻣﺼـﺮ، ﺑـﻪﺗـﺪرﻳﺞ ﻛـﺎر ﺧـﻮد را ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﻛﺮد. اول در ﻗﺎﻫﺮه و ﺳﭙﺲ در ﺷﻬﺮﻫﺎی دﻳﮕﺮ ﻣﺼﺮ، اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺄﺳﻴﺲ دﻓﺎﺗﺮ ﺧﻮد ﻛﺮد؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﻛﻪ در 1923م. اﻋﻼم ﻛﺮد ﻛﻪ ﻓﻘﻂ در ﺷﻌﺒﺔ اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﻧﻔﺮ ﻋﻀـﻮ دارد و ﺗﻌﺪاد ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎی ﻣﺼﺮ را  1500 ﻧﻔﺮ اﻋﻼم ﻛﺮد. در 1924م. اﻻﻫﺮام اﻋﻼم ﻛﺮد ﺗﻌﺪاد اﻋﻀﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺗﺤﺎدﻳﻪﻫﺎی ﻛﺎرﮔﺮی ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ، ﺑﻴﻦ ﭘﺎﻧﺰده ﺗﺎ ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ اﺳﺖ. ﺣـﺰب، ﺗـﻼش زﻳـﺎدی داﺷﺖ ﺗﺎ ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﻴﻼن ﻣﺪارس ﺻﻨﻌﺘﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﻨﺪ؛ ﺣﺘﻲ ﺑﺮای رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻫـﺪف ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻣﺪوﻧﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐ داده ﺑﻮد، اﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻼش ﺑﺮای ﺟﺬب اﻓﺮاد ﺗﺤﺼﻴﻞﻛـﺮده و ﻛـﺎرﮔﺮاﻧﻲ ﻛـﻪ ﻫﻨﻮز از ﻧﻈﺮ ﻓﻜﺮی ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎی ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻓﺮاوان داﺷﺘﻨﺪ، ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﻣﺸﻜﻞ ﺷﺪ و ﺧﻴﻠﻲ زود ﺷﻜﺎفﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد در ﺣـﺰب ﺧـﻮد را ﻧﺸـﺎن داد. اﻳـﻦ اﺧﺘﻼﻓـﺎت، ﺣـﺰب را روز ﺑـﻪ روز ﺿﻌﻴﻒﺗﺮ ﻣﻲﻛﺮد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم در 1922م. دﭼﺎر اﻧﻘﺴﺎم ﺷﺪ. ﺳﻼﻣﻪ ﻣﻮﺳﻲ درﺑﺎره اﻳﻦ اﻧﻘﺴـﺎم ﭼﻨـﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: »ﻣﺎ از ﻗﺒﻞ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ روزﻧﺘﺎل از ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎی اﻓﺮاﻃﻲ ﭘﻴﺮوی ﻣﻲﻛﻨﺪ، اﻣﺎ ﺗﻼﺷﻲ از ﺳﻮی اﻓﺮاد ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺮای ادﻏﺎم ﺷﺪن ﺑﺎ ﺧﺎرﺟﻲﻫﺎ ﺻﻮرت ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺖ و از ﺳﻮﻳﻲ ﻣﺼﺮیﻫﺎ ﺗﻤﺎﻳـﻞ ﺑـﻪ اﻋﺘﺪال داﺷﺘﻨﺪ.«
ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﺗﻤﺎﻳﻞ روزﻧﺘﺎل و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺮای ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻲ اﻋﻼم ﻛﺮدن ﺣﺰب، ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﺟﺪاﻳﻲ و اﻧﻔﺼﺎل ﺑﻮد. ﺳﻼﻣﻪ ﻣﻮﺳﻲ و ﻳﺎراﻧﺶ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را درک ﻛﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ رواج ﻛﻤﻮﻧﻴﺴـﻢ در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ و اﻧﺪﻳﺸﻪ در ﻛﺸﻮری ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺼﺮ، ﻣﻌﻘﻮل ﻧﻴﺴﺖ. اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﮔﺮوه از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ. رﺧﺪادﻫﺎی ﺑﻌﺪی ﻧﺸﺎن داد اﻳﻦ ﺟﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺳﻼﻣﻪ ﻣﻮﺳﻲ اﻧﺠﺎم ﺷـﺪ، ﻛـﺎری درﺳﺖ و ﻣﺪﺑﺮاﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ.
در ﺷﺮاﻳﻂ اﻧﻘﻼﺑﻲ آن ﺳﺎلﻫﺎ، ﺳﻌﺪ زﻏﻠﻮل ﺗﻼش ﻣﻲﻛﺮد ﺟﻠﻮی ﻫﺮ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣـﺬاﻛﺮات ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺲ وﺟﻮد دارد، ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ. او از ﻫﻤﺎن دوران اﻧﻘﻼب ﺗﻤﺎم ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﺮای از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷـﺘﻦ ﺣﺰب ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد. در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ وﻓﺪ و ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻛﺴﺐ اﺳـﺘﻘﻼل ﺑﻮدﻧﺪ، ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺣﺰﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺮون از اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ، ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺔ اﻳﺴﺘﺎدن در ﻣﻘﺎﺑـﻞ اﻧﻘﻼب ﺑﻮد. در زﻣﺎن ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮی ﺳﻌﺪ ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺮﻛﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻋﺘﺼـﺎﺑﺎت و ﻛﺎرﺷـﻜﻨﻲﻫـﺎ از ﺳـﻮی ﺣﺰب اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ. اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻜﺮد آﻧﻬﺎ، ﺣﺰب را رو در روی ﺳﻌﺪ و ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ ﻗﺮار ﻣﻲداد. ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﻌﺪ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﻓﺮاواﻧﻲ روﺑﻪرو ﺑﻮد و اﻋﺘﺼـﺎﺑﺎت ﭘـﻲدرﭘـﻲ، ﭘﺎﻳـﻪﻫـﺎی ﺣﻜﻮﻣـﺖ را ﺑـﻪ ﻟـﺮزه درﻣﻲآورد. ﻛﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ زﻏﻠﻮل ﺑﻪ ﺧﻂ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮای ﻛـﺎرﮔﺮان ﺗﺮاﻣـﻮا ﻧﺎﻣـﻪ ﻧﻮﺷـﺖ و اﻳﺸﺎن را اﻧﺪرز داد. وﻟﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺘﻲ از اﻳﺸﺎن ﻧﺸﻨﻴﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ، ﺑﺮﺧﻮرد ﺟﺪی ﺑـﺎ ﺣـﺰب از ﺳـﻮی ﺳﻌﺪ آﻏﺎز ﺷﺪ. او ﻧﻴﺰ در  3ﻣﺎرس 1924م. رﻫﺒﺮان ﺣﺰب را دﺳﺘﮕﻴﺮ و ﺣﺰب را ﻣﻠﻐﻲ ﻛـﺮد و در 15 ﻣﺎرس، اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺮای ﻛﺎرﮔﺮان را ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﺮد. ﭘﺲ از آن، او ﺗـﻼش ﻛـﺮد اﺗﺤﺎدﻳـﻪﻫـﺎ را ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل وﻓﺪ درآورد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ از درون ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﭼـﭗﮔﺮاﻳـﻲ ﭘﺮداﺧـﺖ و ﺟﻠـﻮ اﺗﺤﺎد ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﺧﻄﺮ داﺷﺘﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ.
ﺳﻼﻣﻪ ﻣﻮﺳﻲ، ﻣﻨﺸﻲ را در ﻛﻨﺶ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ در اﻳﺴﺘﺎرﻫﺎی ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﻮد و ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻣﻘﺎﻳﺴﺔ ﺳﺎده ﻣﻴﺎن اﻳﺴﺘﺎرﻫﺎی ﻓﻜﺮی و ﻛﻨﺶ ﺳﻴﺎﺳﻲ او اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﻧﻤﻮدار ﻣﻲﺳﺎزد.
ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮی
زﻣﻴﻨﺔ ﻇﻬﻮر ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﺼﺮی، ﺑﺮ روی ﻧﻈﺎم اﻧﺪﻳﺸﮕﺎﻧﻲ ﺳﻼﻣﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺗـﺄﺛﻴﺮ اﻧﻜﺎرﻧﺎﭘـﺬﻳﺮی داﺷـﺖ. ﻣﺼﺮ ﻛﺸﻮر ﻛﺸﺎورزی ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ اول، ﻛﻤﻲ از ﻧﻈﺮ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓـﺖ و ﻃﺒﻘـﻪ ﻛﺎرﮔﺮ را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد ﻟﻤﺲ ﻛﺮد. ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﺼﺮی در وﺿﻌﻴﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد ﻛﻪ ﻇﻬـﻮر ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴـﻢ ﻋﻠﻤﻲ در آن، ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ ﻣﻌﻘﻮل ﻧﻤﻲﻧﻤﻮد. ﺳﻼﻣﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ درک درﺳﺖ از اوﺿـﺎع اﻗﺘﺼـﺎدی و ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻛﺸﻮر ﺧﻮد، دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺰﻳﻨﺶ زد و ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ ﻓﺎﺑﻴﻦرا ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ روح ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺻﻞ ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﺮ اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ در ﻣﺼﺮ ﮔﺬاﺷﺖ. اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺼﻪ، ﻫﻢ در اﻳﺴـﺘﺎر ﻓﻜـﺮی و ﻫﻢ در ﻛﻨﺶ ﺳﻴﺎﺳﻲ او آﺷﻜﺎر اﺳﺖ. اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻓﻜﺮی، ﺑﺮ آﻣﻮزش ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﻮریﺗﺮﻳﻦ اﺑـﺰار ﻣﺒـﺎرزه ﺗﺄﻛﻴﺪ داﺷﺖ. ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻣﻮﻛﺮات و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔـﺬار ﺑـﺮای رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺖ. ﭼﺎﻟﺶ ﺟﺪی ﺑﺎ دﻳﻦ و ﻣﺬﻫﺐ ﻧﺪاﺷﺖ. او ﺑﺮ ﻃﺒﻘﺔ روﺷﻨﻔﻜﺮ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻃﺒﻘـﻪای ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار، ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮی ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ ﻃﺒﻘﺔ ﻛﺎرﮔﺮ؛ و ﻧﻜﺘﻪ آﺧﺮ اﻳﻨﻜﻪ او اﻧﻘـﻼب را ﺑـﺮای اﻳﺠـﺎد ﺗﺤـﻮل ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺖ. اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺸﻮر ﻣﺼﺮ در ﻋﺮﺻﺔ ﺳﻴﺎﺳﺖ، ﺑﻪﺷﺪت درﮔﻴـﺮ ﻧﻬﻀـﺖ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴـﻢ ﺑﻮد. ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻬﻀﺖ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪﺑﻮدﻧﺪ واﻳﻦ اﻣﺮ،ﺟﺎﻳﻲﺑﺮای اﻧﻘﻼب ﻛﺎرﮔﺮی ﻧﻤـﻲﮔﺬاﺷـﺖ و ﺣﺘـﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺎﻧﻊ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﻣﺼﺮ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﻼل ﺑﺎﺷﺪ؛ اﺳﺘﻘﻼﻟﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮاﻳﺶ ﻣﺠﺎﻫـﺪتﻫـﺎی ﻓﺮاواﻧﻲ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑﺮﻧﻤﻲﺗﺎﻓﺖ.

یاسمن یاری