مدیر مسوول

در روزگاری که سیاست در ایران همچنان با پرسش‌های بنیادینی چون «قدرت از آنِ کیست؟»، «مردم در کجای معادله‌اند؟» و «نهادهای سیاسی چگونه ساخته می‌شوند؟» دست‌وپنجه نرم می‌کند، پرداختن به مسئله تحزب، نه تنها یک ضرورت سیاسی بلکه یک ضرورت تمدنی است. تمدن‌سازی در روزگار مدرن، بدون تکیه بر عقلانیت نهادی ممکن نیست. تحزب، یکی از مظاهر این عقلانیت است؛ اما در ایران، همچنان در وضعیت تعلیق به‌سر می‌برد: نه کاملاً ممنوع، نه واقعاً آزاد؛ نه مؤثر، نه بی‌اثر.

علی بی‌کس از چهره‌های پرتلاش و آگاه در جنبش دانشجویی و فضای اجتماعی ایران، پس از تحمل بیماری و سختی، در زادگاهش تبریز چشم از جهان فروبست. او در دوره‌هایی پر فراز و نشیب، حضوری مؤثر در فعالیت‌های دانشجویی و سیاسی داشت و نامش با ایستادگی و دغدغه‌های عدالت‌خواهانه گره خورده بود.

در شرایطی که فضای سیاسی کشور در انتظار تحولات پرشتاب در سطح روابط خارجی و به‌ویژه چشم‌انداز مذاکرات حساس ایران و آمریکا است، تصمیم اخیر مبنی بر تمدید مدت فعالیت شورای اسلامی شهر تهران (و سایر شوراها) واجد پیام‌ها و تأثیرات عمیقی است که نمی‌توان آن را صرفاً در سطح اداری و آیین‌نامه‌ای تحلیل کرد.

بحث از تحزب و حکمرانی حزبی در ایران، از آن جنس موضوعاتی است که همواره در حاشیه قرار گرفته؛ گاه با امید، گاه با تردید، و بیشتر با تکرار بی‌حاصل. با اینکه در متون قانونی، جایگاه حزب به رسمیت شناخته شده، در واقعیت میدان حکمرانی، ساختار سیاسی ایران با تحزب بیگانه مانده است.

سال دیگری گذشت و سیاست ایران همچنان در مسیر تغییرات و چالش‌های خود باقی ماند. انتخابات اخیر، با همه امیدها و انتظاراتی که به دنبال داشت، بار دیگر این پرسش اساسی را پیش روی جامعه قرار داد که بدون تقویت نهادهای حزبی و مدنی، تا چه حد می‌توان به پایداری اصلاحات و سیاست‌گذاری‌های مؤثر امید بست؟ تجربه‌ی کشورهای مختلف نشان داده که توسعه‌ی سیاسی و اقتصادی، نیازمند نهادهای پایدار و کارآمد است، و هرگونه اصلاح ساختاری بدون تکیه بر این نهادها، با دشواری‌های فراوانی مواجه خواهد شد.

در این باب بسیار نوشته‌ایم و نوشته‌اند، هر کسی از منظری. حکمرانی در غیاب احزاب، به‌ناچار به سمت فردمحوری و تصمیم‌گیری‌های مقطعی می‌رود که در کلام شماره قبل نیز ذیل خودشیفتگی سیاسی و نسبت آن با خودکامگی در مورد تبعات این امر اشارتی مبسوط رفت.

در جهان سیاست، خودشیفتگی از سطح فردی فراتر می‌رود و می‌تواند به بخشی از ساختار حکومت‌ها تبدیل شود. این ویژگی، زمانی خطرناک‌تر می‌شود که در بستر چالش‌های اجتماعی و اقتصادی، حکومت به‌جای تمرکز بر حل مشکلات واقعی، بر ساختن و حفظ تصویری ایده‌آل از خود اصرار ورزد

از آذرماه سال ۱۴۰۱ که در فضای ملتهب و غم‌انگیزی از مواجهه با مطالبات مردم نوشتم و از تلاش برای کاستن از هزینه تحولات. در ادامه به واکاوی اینکه چرا صدای مردم به خوبی شنیده نمی شود پرداختم و یادآور شدم که در مناسبات سیاسی و اجتماعی برای شنیدن ضرورت دارد مکانیزم‌هایی کارآمد در ساختارهای حکمرانی اندیشیده شود.

مفهوم «تمرین دموکراسی» در بادی امر دلنشین می نماید اما باید توجه داشت کاربست آن در چه بستر و زمینه ای است. اگر دموکراسی را به معنای تحقق عینی جابجایی مسالمت آمیز در رأس هرم قدرت بگیریم، هر جابجایی مشابه دیگرگونگی، تشکیلاتی و غیر تشکیلاتی، سیاسی باشد یا نه، می‌شود با تخفیف و تقریب بدان نام تمرین دموکراسی نهاد.

دموکراسی امری مدرن و خواستنی است لکن از نظر مفهومی همانند بسیاری از مقولات نمی‌توان گفت توافقی حداقلی یا حداکثری در مورد آن وجود دارد. در اینجا آنچه درباره این مقوله می توان گفت رأی و اراده مردم دال مرکز گفتمانی متشکل از مولفه‌های مبتنی بر دموکراسی است و تمرین دموکراسی زمانی معنای محصل پیدا می‌کند

سال ۱۴۰۲ که به پایانش نزدیک می ‌شویم، سالی مالامال از تلخ‌ کامی‌ هاست. چه اینکه در همه ساحت ‌ها با انباشت ناکامی‌ ها و رنج‌ ها مواجه هستیم. آزار دهنده اینکه هیأت حاکمه در دست کسانی افتاده که هیچ نسبتی با اکثریت مردم ندارند

زمانی که رسانه ارگانی ما مکتوب بود و دو هفته نامه، مزین به سایت شد و از آن رونمایی شد، «در بخش درباره ما» نوشتیم: «در دنیای جدید، رسانه‌ ها به‌عنوان پدیده ‌ای تأثیر گذار، واقعیت‌ ها را به منصه ظهور می‌ رسانند، از این ‌رو به‌عنوان ابزاری کارآمد نقش و جایگاه تعیین‌ کننده ‌ای در عرصه‌ های عمومی به‌ ویژه سیاست احراز می ‌کند

شاید دیگر حرفی برای نوشتن باقی نمانده است. روی‌دادهای تلخ پشت سر هم اتفاق می‌افتند، یکی از یکی عجیب‌تر. نیازی به بر شمردن تک تک آن‌ها نیست، همه می دانند. در این میان آن‌چه مهم می‌نماید نوع واکنشی است که مردم از خود نشان می‌دهند و احتمالا نشاان خواهند داد. اینجا و اکنون، کمینه شدن هزینه‌ها هم موضوعیت پیدا می کند

در هفته های اخیر، اتفاقات عجیب و غریبی را یکی پس از دیگری، پشت سر می‌گذاریم. این آخری که واقعه اسفناک و دلخراش کرمان بود که از همه عجیب‌تر بود. جان انسانها این وسط قربانی شد، برای چه، معلوم نیست. بگذریم. نوشته را تلخ‌تر نکنیم. به همراه تنی چند از هموندان، صبح روز پنج‌شنبه نشست خانه احزاب در مورد انتخابات در وزارت حضور داشتیم.

در مورد چای دبش می‌توان از زوایای مختلف نگریست و تحلیل داد. از نام‌گذاری اتفاقی که افتاده بگیرید تا حواشی سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و مدیریتی آن. ۱۴۰ هزار میلیارد تومان رقم کمی نیست یا بهتر بگوییم رقم فرا نجومی غیر قابل تصوری است، اما به هر جهت همه چیز دست به دست هم داده تا این رقم از مرتبه اهمیت بالایی برخوردار شود وحتی منشاء افسانه‌پردازی‌های عجیب و غریبی. القصه، به طور رسمی هنوز معلوم نیست این وسط واقعا چه بلایی بر سر پول بیت‌المال آمده است و کسی توضیح شفاف و روشنگری در این مورد نداده؛ یا نمی‌خواهد و یا نمی‌تواند. ابهام پشت سر ایهام.

اکنون و اینجا، با توجه‌ به تحولات رخ ‌داده، ایجاب می‌کند جنبش‌های اجتماعی نسبت به گذشته سمت‌وسوی متفاوت‌تری را در پیش بگیرند. به نظر می‌رسد شکل و شمایل جامعه نیز به نحو بارزتری همسو با این تحولات دچار تغییرات بنیادین گردیده است.

آیا بر کار فروبسته این ملک و ملت ااراده یا اراده‌هایی خواهد بود که تاثیر گذار شده و به سرمنزل گشایش رهنمون سازند. به باور نگارنده این اتفاق اگر هم افتادنی باشد از رهگذر تجمیع تمامی اراده‌ها متصور و مطلوب خواهد بود نه یک یا چند اراده. تاکید مکرر بر استقرار حکمرانی حزبی در واقع پیشنهاد مکانیزمی است

در دو نوشتار پیشین به تفکیک و اختصار، تقابل اراده‌ها و منطق‌های مردم و حکومت بیان گردید، البته قبلاً به راه‌کار برون‌رفت از این وضعیت هم از طریق جایگزینی تعامل با تقابل اشاراتی شده، لکن توجه به ماهیت این تقابل که امری است طبیعی در همه نظام‌های سیاسی می‌تواند ایضاح بیشتری به راه‌کارها بدهد.

سؤال مهمی که پیشروی هر ایرانی دلسوز قرار دارد این است که آیا اساساً حال کشور خوب است یا نه؟ از دو منظر می‌توان به این پرسش پاسخ داد، منظر مردم و منظر حاکمیت تا جایی که تجربه زیسته نشان‌می‌دهد از هر دو منظر حال کلی خوب نیست

در یکسال اخیر روند اتفاقات سیاسی و اجتماعی به‌گونه‌ای است که نوشتن را سخت‌تر می‌کند اما به هر جهت زیاد هم نمی‌شود بی‌تفاوت ماند و حرفی نزد. اینکه حجاب اجباری یا اختیاری موضوعیت دارد یا ندارد

بسیاری از واژگان رایج و مألوف، در ذهن و دل مردمان در حال فروپاشی است. تاب‌آوری در مقابل این حجم از تغییرات بنیادین در سطح جامعه، موضوعی است که نیاز به تدقیق روشنگرانه دارد

لایحه برنامه پنج ساله هفتم توسعه کشور که با تاخیرهای چند ماهه بالاخره در مجلس اعلام وصول گردید، قطعا نمایان‌گر نسبتی خواهد بود که دولت با مردم برقرار می‌سازد، دولتی که از قضا عنوان انقلابی را هم با خود یدک می‌کشد و بر خویش می‌بالد که جراحی اقتصادی را در دستورکار خود داده است

نوشتن و گفتن در این ایام برای اهالی سیاست که دستی در رسانه دارند بسیار سخت‌تر از آنی است که فکرش را بکنید نه از این جهت که شاید تبعات حقوقی داشته باشد بلکه داده ها یا در دسترس قرار ندارند و یا قابل اتکا نیستند.

مدتی است در مورد کارکرد انعطاف و گستره تأثیرگذاری آن، به‌ویژه در حوزه‌های اندیشه، سیاست و اجتماع غور می‌کنم؛ ولی شوربختانه هنوز به نتایج مطلوبی نرسیده‌ام. اینکه به نتایج مطلوبی نرسیده‌ام قطعاً علل و دلایلی دارد که تا این لحظه بر من آشکار نگردیده است.

در مورد انسان از منظرهای مختلفی می توان بحث کرد که شاید در این مجال نگنجد. بدون اینکه به استدلال‌های فلسفی پیچیده بپردازم و مبنای سخن قرار دهم صرفا با چاشنی «تجربه زیسته» به آنچه که در اکنون و اینجایی که قرار داریم پدیدار می‌شود

به نظر می‌رسد سال ۱۴۰۲ نوید بخش تحولات بنیادین در وضع و حال مردمان باشد و طلیعه خیر و برکت برای این سرزمین. در اکثر موارد تحولات قهری بوده و تابع قوانین و سنن لایتغیر است و از حیطه تأثیرگذاری انسانها خارج، مثل آمدن بهار و رفتن زمستان.

بهار یادآور نوزایی است. اندیشه آدمی و جامعه هم در سیر تکاملی خود فصول مختلف و متنوعی را پشت سر می‌گذارد. در این صیرورت، اما آنچه از اهمیت بالایی برخوردار است تداوم پویایی و استمرار نوزایی است.