شهرام آقایاری پژوهشگر مسائل شهری و عضو شورای مرکزی حزب اراده ملت ایران
شورا و نقش شوراهای شهر در توسعه سیاسی
اندیشه
بزرگنمایی:
تشکیل شوراها
تشکیل شوراها به‌عنوان یکی از برنامه‌های اصلی انقلاب اسلامی در دوران مبارزه از سوی امام خمینی (ره) عنوان گشت و این موضوع به یکی از خواسته‌های مردم در طول مبارزه تبدیل گردید. با پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل اولیه مجلس خبرگان برای تدوین قانون اساسی و با تلاش آیت‌الله طالقانی اصل ششم، هفتم و اصول یک‌صدم الی یک‌صد و ششم قانون اساسی موضوع شوراها به‌عنوان یکی از ارکان نظام جمهوری اسلامی ایران مطرح و تثبیت گردید. در همان حال روزهای آغازین انقلاب و پیرو یک مصوبه از سوی شورای انقلاب و با تلاش جهاد سازندگی شوراهای اسلامی روستا و شوراهای اسلامی کار تشکیل گردید. اما این شوراها به دلیل بحران‌های روزهای آغازین انقلاب و عدم وجود قانون مناسب متوقف ماند.
اولین قانون اساسی شوراهای اسلامی در سال 1361 از تصویب مجلس گذشت. پس‌ازآن این قانون در 5 نوبت دستخوش تغییرات و اصلاحاتی گردید و نهایتاً آخرین اصلاح آن در پنجمین دوره مجلس شورای اسلامی در سال 1375 انجام شد. درنهایت در 17 اسفند سال 1377 اولین دوره انتخابات سراسری شوراهای اسلامی کشور با استقبال چشمگیر مردم برگزار شد و نهایتاً 200 هزار نفر از منتخبین مردم برگزیده شدند.
شوراهای شهر و توسعه سیاسی
امروزه یکی از مهم‌ترین مشکلات کلان‌شهرهای ایران، شیوۀ مدیریت و نحوۀ اداره شهرهاست. حکمروایی خوب شهری به‌عنوان رویکردی نوین در مدیریت شهری، بر رعایت اصولی چون شفافیت، مشارکت، قانون‌مداری و... تأکید دارد تا بتواند بستری فراهم نماید تا تعاملی پویا بین حکومت، بازار و بازیگران اجتماعی برقرار شود. یکی از اهداف کلانی که در حکمروایی خوب شهری دنبال می‌شود افزایش مشارکت و مداخله افراد و صاحبان منافع در فرایندهای سیاسی درون شهرهاست. بدین ترتیب شورای اسلامی شهرها به‌صورت بالقوه دارای سازوکاری است که می‌توان آن را جزئی از اجزای حکمروایی شهری قلمداد کرد که نقش غیرقابل‌انکاری در توسعه سیاسی دارد. شکل‌گیری شوراهای اسلامی شهر و روستا، یکی از نقاط آغازین تحولات و دگرگونی در جامعه بوده است؛ زیرا شوراها دربردارنده پیامدهای متعددی برای حرکت روبه‌جلو جامعه هستند. رشد و توسعه مفاهیمی همچون مشارکت اجتماعی، حقوق شهروندی، حکومت محلی و درنهایت جامعه مدنی در شکلی مبنی و ملموس خود با تشکیل شوراهای اسلامی قوت بیشتری به خود گرفته است. شوراهای اسلامی را می‌توان به‌عنوان نهاد مردمی برای سرعت بخشیدن در سیر تبدیل دولت متمرکز به غیرمتمرکز برشمرد که از ساختار قدرت و تصمیم‌گیری در بخش عمومی تأثیر می‌پذیرد.
وظیفه اصلی مدیریت هر شهر بر عهده شوراهای اسلامی شهر است که نمایندگانش از طرف مردم انتخاب می‌شوند. بدین منظور هدف اصلی تشکیل شورای اسلامی، پیشبرد سریع برنامه‌های توسعه شهری از طریق همکاری و مشارکت مردم است، به همین دلیل در ایران، شوراها به‌عنوان یکی از نهادهای نظارتی بر عملکرد بخش عمومی، فلسفه وجودی پیدا کرده‌اند. وظایف شورای اسلامی جلب مشارکت مردم در اداره شهر، جلوگیری از تبعیض، صیانت از حقوق شهروندی، وضع مقررات محلی و نظارت بر اجرای اثربخش امور مربوط به شهر و شهروندان است؛ لذا هدف اساسی شکل‌گیری شوراهای اسلامی شهر پیشبرد سریع برنامه‌های توسعه شهری از طریق همکاری و مشارکت مردم است. سیاست‌ها، برنامه‌ها و ضوابط قانونی دولت‌های محلی در خلأ آگاهی شهروندان، به نتیجه نخواهد رسید و علاوه بر اختلال در مدیریت شهرها، شهروندان را نیز با مشکلات متعددی روبه‌رو خواهد کرد. توسعه شوراهای اسلامی می‌تواند موجبات گسترش نهادهای غیردولتی، افزایش مشارکت مردم در اداره امور خود و پاسخگو نمودن نهاد مدیریت شهری را فراهم آورد. به عبارتی امروزه با غلبه رویکردهای مشارکتی بر نظام مدیریت و برنامه‌ریزی شهری، شوراها به یکی از مهم‌ترین ارکان این نظام تبدیل شده‌اند. شوراها به مفهوم امروزی خود در پی رویکرد تمرکززدایی و جلب مشارکت شهروندان شکل گرفتند. لازمه جلب مشارکت شهروندان، پیش از هر چیز در این است که شورای شهر به وظایف خود عمل نماید؛ لذا شناخت عوامل مؤثر در جلب مشارکت شهروندان و دیدگاه آنان نسبت به شورای شهر و همچنین رفع نقایص و کاستی‌های شوراهای شهر ضروری است. پیدایش هر نهادی در جامعه، اذهان عمومی را متوجه ضرورت وجودی آن می‌سازد و در واقع هیچ نهادی در جامعه شکل نمی‌گیرد، مگر اینکه جای خالی و ضرورت آن احساس شده باشد؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که تا چنین مقدمه‌ای فراهم نشود، هیچ نهادی پایدار نمی‌ماند. پدیده تفکر شورا و نظام شورایی کشور در چندین سال قبل و تجربه عملی آن در سال‌های اخیر، از این ضرورت حکایت دارد و بیانگر خواست پنهان و آشکار جامعه و مردم در جهان نوین امروزی برای برخورداری از نهادهای مدنی مناسب با اقتضائات این عصر تلقی می‌شود.
این نهاد نوپا که به‌نوعی در تقسیم قدرت بین مردم و دولت نقش اساسی ایفا میکند، مدلی از مشارکت اجتماعی و مردم‌سالاری در کشور جهان‌سومی که سالیان دراز و در طول تاریخ با قدرت حاکمیت مرکزی و دولتی اداره شده و تمام ارکان اداری و اجرایی با این سیستم شکل‌گرفته و قدرت یافته و وابسته به قدرت مرکزی شده‌اند و با ارتزاق از آن و بودجه دولتی نهادینه شده و شکل کنونی خود را یافته‌اند. در این شرایط شوراها برای پیاده کردن نظام جدید مشارکتی و مشارکت دادن مردم در اداره حکومت با مشکل اساسی و ساختاری روبرو هستند و بدین علت نوسان زیادی در مدت حضور خود در عرصه مدنی و سیاسی کشور داشته‌اند. تا جایی که حتی محدودیت‌هایی در اجرای مصوبات آن‌ها در محدوده و حوزه انتخابیه به وجود می‌آورند و با اجرا نکردن آن مصوبات شورا قدرت اجرایی خود را از دست داده و محدودیت عملکردی برای شورا پیش آمده و دامنه آن به در شهر به شورای شهرداری محدود می‌شود.
