بزرگنمایی:
ویژگی ها و شاخص های موافقـان برگـزاری اسـتانی انتخابـات مجلـس همینطور مخالفان ضمن در نظرگرفتن اصلاح نظام انتخاباتی تناسبی استانی/ شهرستانی مجلس مورد بررسی قرار می گیرد.
به گزارش خبرنگار نشریه حزب اراده ملت ایران-حمید سپهری- در این نوشتار ویژگی ها و شاخص های موافقـان برگـزاری اسـتانی شدن انتخابـات مجلـس همینطور مخالفان ضمن در نظرگرفتن اصلاح نظام انتخاباتی تناسبی استانی/ شهرستانی مجلس مورد بررسی قرار می گیرد.
با افزایش جمعیت و گستردگی جغرافیایی و پیچیده شدن امور، مردم‌سالاری از شکل کلاسیک خود تغییر و به مدل دموکراسی نمایندگی یا غیرمستقیم دست پیدا کرد.
اکنون مجلس در راس امور نیست
انتخابات به‌عنوان مهم‌ترین نمود مردم‌سالاری نقش مهمی در انتقال قدرت سیاسی دارد و به‌عنوان مجرایی برای بیان خواسته‌های مردم از نظام سیاسی و شیوه‌ای برای کنترل و نظارت بر اعمال و تصمیمات کارگزاران حکومتی است.
انتخابات از یکسو پایه‌های اجتماعی قدرت سیاسی و اخلاق اجتماعی و شهروندی را نشان می‌دهد و از سوی دیگر، ملاک خوبی برای ارزیابی توزیع قدرت در جامعه است
فتحعلی حسینی، عضو حزب اراده ملت ایران با اشاره به نقش شوراها و مجلس در مقوله مهم مردم‌سالاری یا حق تعیین سرنوشت به‌عنوان اصلی بنیادی که همواره مورد تأکید قرارگرفته است، عنوان کرد: در این محتوا به‌اجمال اهمیت پیگیری مجلس و آخرین وضعیت تحقق مقوله استانی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی و اصلاح نظام انتخابات تناسبی استانی- شهرستانی را موردبررسی قرار می‌دهیم.
وی با اشاره به تأکید بنیان‌گذار انقلاب اسلامی مبنی بر اینکه مجلس باید در رأس امور باشد، گفت: متأسفانه اکنون این‌گونه نیست که به دلایل مختلفی ازجمله اعمال‌نفوذ برخی در انتخاب نمایندگان و تأثیرات حاکمیت در انتخاب نمایندگان و ... بوده است.
نظام انتخابات تناسبی استانی شهرستانی مجلس باید اصلاح شود
وی بابیان اینکه راهکارهای مختلفی برای برون‌رفت از وضع موجود پیشنهاد می‌شود، گفت: طبق اصل 44 قانون اساسی هر 10 سال بایستی 20 نفر به تعداد نمایندگان افزوده شود که این مهم از سال 1378 اتفاق نیفتاده است:
با وقوع این عمل قطعاً تنوع و تکثر ایده‌ها در مجلس تأثیرگذار خواهد بود و تأثیر بیشتر شهرستان‌های کوچک در اتفاقات ملی را نیز شاهد خواهیم بود.
این فرماندار سابق با اشاره به اینکه صرف زمان ارزشمند نمایندگان در حوزههای انتخابیه، برای موضوعاتی که در وظایف آن‌ها نیامده است، آسیبی مهم تلقی می‌شود، عنوان کرد: این نحوه پیگیری توسط نماینده‌ها باعث شده است که اعتبار بودجه‌ها و در نظرگیری اولویت‌ها مسیر درستی را نپیماید.
اگر نماینده‌ها استانی شوند طرح‌ها و برنامه‌هایی که محقق خواهند شد کلان بوده، اعتبار و کارایی بودجه را افزایش می‌دهد و شاهد رشد و توسعه عمومی و همه‌جانبه هستیم.
حسینی با بیان اینکه استانی شدن انتخابات مورد پیگیری مجلس است، گفت: زمانی که نماینده‌ای استانی انتخاب می‌شود باید یک شهرستان را به‌عنوان حوزه انتخابیه خود برگزیند و در آن دارای حداقل دارای 25 درصد آرا باشد تا بتواند از آرای استانی هم بهره‌مند شوند.
این فرایند باعث انتخاب فردی به‌عنوان نماینده خواهد شد که نگاهی کلان نگر و ویژگی‌های لازم برای حضور در عرصه ملی را داراست و قادر است زمینه‌ساز رشد همه‌جانبه مأموریت‌ها و اهداف مدنظر باشد.
اخیراً مجموعه وزارت کشور به دنبال تقدیم لایحه جامع انتخابات و تقسیمات کشوری به مجلس است که اگر این اتفاقات در سال جاری روی دهد و تنوع‌های لازم برای حضور همه اقشار شکل گیرد با استقبال مواجه خواهد شد.
وی با ارجاع به پژوهش‌هایی که درزمینه استانی شدن انتخابات و اصلاح نظام انتخابات تناسبی استانی- شهرستانی مجلس انجام‌شده است، گفت: مطـابق تقسـیمات کشـوری دوره مشـروطیت، انتخابـات ادوار اول و دوم مجلـس شورای ملی با منطق برگزاری استانیِ انتخابات (ایالتی و ولایتی) مطابق بوده‌انـد.
در انتخابات مجلس سنای مشروطیت، قلمرو جغرافیایی کشور به سیزده حوزه انتخابیـه (شبه استانی) متشکل از تهران و سایر استان و شهرستان‌ها با مرکزیـت دوازده شـهر تقسیم‌بندی شده بود و انتخاب‌کنندگان برای تعیین یک یا دو سناتورِ سـهمیه حـوزه انتخابیه (جز تهران با 15 سناتور) در انتخابات شرکت می‌کردند.
موافقان و مخالفان استانی شدن انتخابات مجلس چه می‌گویند؟
انتخابـات مجلـس با حوزههای انتخابیـه اسـتانی انجام شد. انتخابات مجلس خبرگان رهبری نیز به شیوه استانی است. استانی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی در شورای بازنگری قانون اساسی سال 1368 مطرح گردید اما به نتیجه نرسـید.
موضـوع برگـزاری اسـتانی انتخابـات مجلس بارها توجه نمایندگان مجلس شـورای اسـلامی را نیـز جلـب کـرده اسـت. موافقان و مخالفان استانی شدن انتخابات مجلس استدلال‌های خویش را روی اثرات احتمالی اجرای آن متمرکز می‌کنند.
• موافقـان برگـزاری اسـتانی انتخابـات مجلـس پرداختن بهتر نمایندگان به وظایف ملی، تقویت نقش شـوراهای محلـی، گسـترش فرهنگ و اندیشـه حزبـی و کـاهش درگیری‌های قـومی و قبیلـه‌ای را از مزایـای استانی شدن انتخابات مجلس می‌دانند.
• مخالفان برگزاری اسـتانی انتخابـات مجلـس کاهش مشارکت مردم در انتخابات، افزایش شکاف و تنش‌های اجتماعی، بـی‌پاسـخ ماندن خواسته‌های مردم و افزایش هزینه‌های انتخابـات را از معایـب اسـتانی شـدن انتخابات مجلس می‌دانند. نظام انتخاباتی مجلس باید به‌گونه‌ای تعیـین شـود کـه حداکثر مزایا و حداقل معایب استانی شدن انتخابات را جمع کند.
لذا نظام انتخاباتی تلفیقی قابل پیشنهاد است. به‌گونه‌ای که حوزههای انتخابیه تک کرسی بـرای انتخـاب اشخاص و حوزههای انتخابیه استانی بـرای انتخـاب فهرست‌ها ایجـاد شـوند. بـا برگزاری انتخابات یک مرحله‌ای، انتخاب نمایندگان در حوزههای انتخابیه تک کرسی را می‌توان با نظام اکثریت نسبی اجرا کرد و توزیع کرسـی‌هـا بـین فهرسـت‌هـای رقیـب در حوزههای انتخابیه استانی را می‌توان با نظام تناسبی اجرا کرد.
هر 10 سال، حداکثر 20 نماینده مجلس می‌تواند اضافه شود
وی با اشاره به اهمیت تناسب گستره جغرافیایی و جمعیت هر حوزه با تعداد نمایندگان، افزود: انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی در تاریخ 2 اسفند 1398 برای تعیین 290 کرسی دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی و هم‌زمان با نخستین انتخابات میان‌دوره‌ای دوره پنجم مجلس خبرگان رهبری برگزار شد.
حسینی عنوان کرد: قبل از بازنگری طبق اصل شصت و چهارم تعداد نمایندگان مجلس 270 نفر بود و افزایش تعداد نمایندگان به نسبت افزایش جمعیت حوزههای انتخابیه پیش‌بینی‌شده بود.
به این صورت که پس از هر 10 سال در صورت زیادشدن جمعیت کشور در هر حوزه انتخابیه، به نسبت هر 150 هزار نفر یک نماینده اضافه می‌شد. در بازنگری قانون اساسی ضمن بدون تغییر ماندن تعداد نمایندگان من‌جمله نمایندگان اقلیت‌های دینی، اصل شصت و چهارم در خصوص افزایش تعداد نمایندگان اصلاح شد و مقرر گردید، از تاریخ همه‌پرسی سال 1368 هجری شمسی پس از هر 10 سال، با در نظر گرفتن عوامل انسانی، سیاسی، جغرافیایی و نظایر آن‌ها حداکثر 20 نفر نماینده می‌تواند اضافه شود.
شورای نگهبان طرح‌های مصوب مجلس در انتخابات استانی را تاکنون رد کرده است
وی خاطرنشان کرد: تمام طرح‌های مصوب مجلـس، برگـزاری استانیِ انتخابات مجلس شورای اسلامی را همراه با اجرای نظام انتخابـاتی اکثریتـی پیش‌بینی می‌کردند اما با ایرادات مربوط به مغایرت با موازین شرع یا قانون اساسی در شورای نگهبان مواجه شدند.
وی با اشاره به آخرین اخباری که در این زمینه منتشرشده است، گفت: جمعی از نمایندگان اخیراً طرح «اصلاح نظام انتخابات تناسبی استانی_شهرستانی مجلس شورای اسلامی» را تدوین و به هیئت‌رئیسه مجلس ارائه کرده‌اند که این هیئت طرح مذکور را به کمیسیون امور داخلی و شوراها ارجاع داده است.
لازم به ذکر است یک کمیته در کمیسیون شوراها برای بررسی این طرح تشکیل و تاکنون چند جلسه را برگزار کرده است.
این عضو حاما با اشاره به محتوای منتشرشده در استانی شدن انتخابات و تغییرات مرتبط، عنوان کرد: به گفته جعفر قادری نماینده شیراز در مجلس و طراح این طرح، تلاش خواهد شد تا پیش از برگزاری انتخابات سال 1402 مجلس، طرح مذکور در مجلس مصوب و پس از تائید شورای نگهبان انتخابات با قانون جدید برگزار شود.
وی تصریح کرد: متن طرح «اصلاح نظام انتخابات تناسبی استانی_شهرستانی مجلس شورای اسلامی» به شرح زیر است:
ایرادهای جدی وارده به‌نظام انتخاباتی اکثریتی یک و یا چند شهرستانی، سال‌ها است که ذهن مجالس مختلف را به خود مشغول کرده است. اقدام مجلس در ادوار مختلف برای استقرار نظام انتخاباتی اکثریتی استانی و صدور مصوبه‌های مختلف و نیز رد این مصوبات توسط شورای نگهبان، نشان‌دهنده این است که نظام اکثریتی استانی هم نظام مقبول و مناسبی برای جایگزینی نظام انتخاباتی فعلی نیست. ضمن اینکه انتخاب نظام تناسبی استانی رایج در بسیاری از کشورها نیز به علت وجود حوزههای فرعی شهرستانی در کشور ما امکان پذیرش و اجرا ندارد.
برای رها شدن از اشکالات متعدد نظام اکثریتی شهرستانی و استانی و استفاده از مزیت نظام تناسبی استانی با رعایت تعداد کرسی‌های حوزههای فرعی شهرستانی، طرحی تحت عنوان «نظام انتخاباتی تناسبی استانی_ شهرستانی (اصلی_فرعی)» تدوین‌شده که متن آن به شرح زیر است:
ماده‌واحده: یک ماده به‌عنوان ماده مکرر به شرح زیر به ماده‌واحده قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی اضافه می‌گردد.
ماده‌واحده مکرر _ نظام انتخاباتی مجلس شورای اسلامی از نوع تناسبی استانی- شهرستانی (اصلی - فرعی) است که نمایندگان هر حوزه فرعی بر اساس ترتیبات ذیل انتخاب می‌شوند
- هر نامزد می‌تواند به‌صورت مستقل و یا صرفاً به‌عنوان عضو یک لیست در انتخابات شرکت کند. در صورت عضویت نامزدهای غیرمستقل در بیش از یک لیست، آراء آن‌ها قرائت نخواهد شد.
- هر رأی‌دهنده در هر حوزه انتخابیه فرعی، می‌تواند با رعایت تعداد کرسی‌های آن حوزه و سایر حوزههای انتخابیه فرعی، به نامزدهای موردنظر خود در تمام و یا برخی از حوزههای فرعی رأی دهد.
- در برگ رأی‌هایی که صرفاً نام لیست موردنظر رأی‌دهنده درج‌شده است، برای هرکدام از اعضای لیست یک رأی منظور خواهد شد. در برگه‌هایی که هم‌زمان نام یک لیست و نام برخی نامزدها درج‌شده است، آراء رأی‌دهنده صرفاً به‌حساب اعضای آن لیست منظور خواهد شد.
- نامزدهایی می‌توانند در رقابت‌های انتخاباتی هر حوزه شرکت کنند که یا متولد آن حوزه انتخابیه باشند و یا 5 سال سابقه اشتغال در آن حوزه انتخابیه را داشته باشند. (اشتغال صرفاً بر مبنای لیست بیمه صندوق‌های بازنشستگی ملاک عمل قرار می‌گیرد)
- نامزد و یا نامزدهایی که حداقل پانزده (15) درصد آرای صحیح مأخوذه از حوزه انتخابیه فرعی خود را کسب کرده باشند در رقابت‌های حوزه اصلی (استانی) برای انتخاب نماینده آن حوزه فرعی شرکت داده خواهند شد. درصورتی‌که هیچ‌کدام از نامزدها در این حوزه فرعی واجد این شرط نباشند، برای تعیین وزن نامزدها و ورود آن‌ها به مرحله بعد این شرط نادیده گرفته می‌شود.
- درصورتی‌که رأی استانی یک و یا چند نامزد مستقل در هر حوزه انتخابیه فرعی بیشتر از نامزدهای معرفی‌شده توسط لیست‌ها در آن حوزه فرعی باشد، آن فرد و یا افراد به‌عنوان نماینده آن حوزه فرعی انتخاب می‌شوند.
- سهم نمایندگان مستقل از کل کرسی‌های حوزه استانی، حداکثر معادل سهم آن‌ها از کل آراء استان تعیین می‌شود
- کل کرسی‌های استان، پس از کسر کرسی‌های اشغال‌شده توسط نمایندگان مستقل، بین لیست‌ها تقسیم می‌شود.
- لیست‌هایی که سهم آراء آن‌ها از کل آراء استان (حوزه اصلی) کمتر از 5 درصد باشد، لیست واجد شرایط در تعیین سهم منظور نشده و در تعیین سهم آراء لیست‌ها دخالت داده نمی‌شوند و با نامزدهای آن‌ها شبیه نامزدهای مستقل برخورد می‌شود.
- سهم هر لیست استانی پس از کسر نمایندگان مستقل از کل کرسی‌های استان، از تقسیم سهم آراء آن لیست بر مجموع سهم آراء کل لیست‌های واجد شرایط در آن استان تعیین می‌شود.
- در تقسیم کرسی‌ها بین لیست‌ها در حوزههای فرعی، ابتدا کرسی‌ها بین حوزههای چند نماینده‌ای (با اولویت حوزههای با تعداد کرسی کمتر یعنی ابتدا دو، سپس چهار کرسی و الی‌آخر) تقسیم‌شده. سپس کرسی‌های باقی‌مانده بین حوزههای تک نماینده‌ای تقسیم می‌شود.
- سهم هر لیست در هر حوزه فرعی چند نماینده‌ای پس از کسر کرسی‌های اشغال‌شده توسط نمایندگان مستقل در آن حوزه از تقسیم سهم آراء لیست بر مجموع سهم آراء لیست‌ها در آن حوزه فرعی تعیین می‌شود.
- همه نامزدها بر اساس نسبت رأی آن‌ها بر رأی رقیب اولویت‌بندی شده و برای انتخاب شدن اولویت با افرادی است که این نسبت برای آن‌ها بیشتر باشد. افراد حاضر در هر لیست نیز بر اساس نسبت رأی خود بر رقیب در حوزههای مختلف فرعی اولویت‌بندی می‌شوند. در انتخاب نمایندگان هر لیست و پر کردن سهمیه آن لیست در حوزههای فرعی تک نماینده‌ای، اولویت به نامزدی داده می‌شود که نسبت رأی او بر رقیب از سایر حوزههای فرعی در آن لیست بیشتر باشد.
- انتخابات تک‌مرحله‌ای است و لذا کلیه قوانین مرتبط با دور دوم انتخابات مجلس و مغایر با این ماده لغو می‌گردد.